„Bogurodzica” - opracowanie - archaizmy w pieśni

„Bogurodzica” uważana jest za najstarszą pieśń polską o tematyce religijnej. Powstała najprawdopodobniej na przełomie XII/XIII wieku, ale jej literacki zapis pochodzi z wieku XV.

Nie jest do końca pewne, kto jest autorem słów, jest ona przypisywana św. Wojciechowi – czeskiemu duchownemu i misjonarzowi. W tamtych czasach „Bogurodzica” funkcjonowała jako hymn narodowy, śpiewana była przez rycerzy przed rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem.

Już sama pieśń jest zabytkiem. Zawiera w sobie wiele archaizmów, czyli wyrazów przestarzałych, takich, które wyszły już z ogólnego użycia. Archaizmem według „Słownika terminów literackich” nazywamy „element językowy pochodzący z minionej epoki historycznej, który wyszedł z powszechnego użycia między innymi na skutek zastąpienia go przez element inny. Zjawisko archaizmu może występować na wszystkich płaszczyznach języka”.

Wyróżniamy archaizmy: słownikowe (całkowite, częściowe), rzeczowe, historyzmy. Inny podział archaizmów to podział na: słownikowe, gramatyczne, fonetyczne, składniowe, leksykalne, słowotwórcze, rzeczowe.

W „Bogurodzicy” występują przede wszystkim archaizmy leksykalne, czyli takie, które były niegdyś w powszechnym użyciu, natomiast teraz zostały zastąpione współczesnymi odpowiednikami. W utworze takimi wyrazami są: „zbożny”, czyli dostatni, „Gospodzin”, czyli Pan, „przebyt”, czyli istnienie, „rodzica”, czyli matka, „jąż”, czyli którą, „jegoż”, czyli którego, „bożyc”, czyli syn Boga, „dziela”, czyli „dla”. Wszystkie powyższe wyrazy wyszły już z ogólnego użycia.

Język zmienił się, a z czasem słowa, które kiedyś były popularne, straciły swoje dotychczasowe znaczenie i zostały wymienione na „nowsze”, dopasowując się do współczesnych nadawców i adresatów języka polskiego. Wyrażenia te stosowane są niezwykle rzadko albo wcale (mogą być środkiem i elementem stylizacji języka na język średniowieczny, np. w literaturze pięknej).     
        
Kolejnym przykładem archaizmów zawartych w „Bogurodzicy” są archaizmy słowotwórcze. Są to między innymi wyrazy takie jak: „Bogurodzica”, czyli matka Boga. Archaizmy słowotwórcze to te, które utworzone zostały poprzez dodanie do wyrazu różnego rodzaju przyrostków i przedrostków. Tutaj jest najważniejsza budowa słowa. „Bogurodzica” składa się z dwóch wyrazów – „Bóg” i „rodzica”. Razem tworzą jedną całość o wspólnym znaczeniu.

Następnym rodzajem archaizmów są archaizmy fonetyczne, takie jak: „Krzciciel”, czyli Chrzciciel, „zwolena”, czyli wybrana oraz „sławiena”, czyli wysławiana. Są to przykłady słów, które istnieją we współczesnym języku polskim, ale często z innym znaczeniem. Ich cechą główną jest to, że przetrwały do dzisiaj, choć ewoluowała fonetyka. W niektórych wyrazach przestarzałych litery zamieniły się pod wpływem językowych procesów na inne litery (np. Krzciciela – Chrzciciela) lub uległy poprzestawianiu. Elementy archaizmów fonetycznych spotykamy w różnych dialektach i gwarach. Istnieją w języku współczesnym, choć używane są rzadko.

W „Bogurodzicy” znajdziemy również archaizmy fleksyjne, takie jak: „spuści”, czyli ześlij, „ziści”, czyli pozyskaj oraz „racz”, czyli raczy. Również i w nich doszło do zmian pod względem budowy wyrazu. Wyrazy te odmieniają się w sposób inny niż kiedyś, związane jest to z ich końcówkami.
       
„Bogurodzica” to jedna z najstarszych pieśni przetrwałych do czasów współczesnych. Jest w niej wiele zabytków językowych różnego rodzaju. Są tam wyrazy, które dawno temu wyszły z użycia, przez co sam tekst jest trudny do odczytania i zrozumienia. Niemniej jednak jest to utwór, który świadczy o tym, jak język przekształcił się i ewoluował do współczesności.