Henryk Sienkiewicz „Potop” - charakterystyka Sapiehy

„Potop” Henryka Sienkiewicza to powieść historyczna, która bardzo wiernie oddaje realia wydarzeń rozgrywających się na terenach Rzeczpospolitej w 1655 r. Podczas najazdu szwedzkiej potęgi polska szlachta podzieliła się na dwa obozy obozy. Część postanowiła przyłączyć się do agresora, by później być na uprzywilejowanej pozycji. Do tej grupy należał między innymi Janusz i Bogusław Radziwiłłowie. Druga grupa stanęła po stronie króla i była gotowa wydać ostatnie tchnienie w imię ojczyzny. Takim człowiekiem był właśnie Paweł Sapieha - wojewoda witebski.

To postać znajdująca się na zupełnie innym biegunie, niż przedstawiciele wspomnianego wcześniej rodu. Jako Hetman Wielki Litewski Sapieha należał do zagorzałych przeciwników szlachty idącej na ugodę z wrogiem. Sam był gotów oddać cały swój skarbiec i wszystko co posiadał, byle tylko ratować ojczyznę. Świadczy to o gorącej miłości do Rzeczpospolitej. Deklaracje takie można odczytać nawet jako nietypowe dla ówczesnej szlachty, która przecież bardziej dbała o prywatne dobra niż wspólne państwo. O poczciwości tego człowieka świadczyć może także jego wygląd. Został on opisany jako postać średniego wzrostu o niepięknej, ale dobrotliwej twarzy. Dowodem jego wierności względem króla i ojczyzny może być także fakt, iż w „Potopie” został on przedstawiony jako twórca konfederacji tyszowieckiej, której celem było skłonienie szlachty do wypowiedzenia wierności królowi szwedzkiemu.

Paweł Sapieha nie jest jednak postacią zupełnie idealną. Jego wielka miłość do ojczyzny, sprawiedliwość oraz zdolności polityczne kontrastuję z największą słabością, jaką przejawiał. Mianowicie darzył on wielkim zamiłowaniem wszelkiego rodzaju uczty. Suto zakrapiane alkoholem spotkania towarzyskie były remedium na wszystkie jego problemy. „Za murami siedziało trzy tysiące wyćwiczonego żołnierza (…) zaś Szwedzi uchodzili za mistrzów w oblężeniu (…) Na ową więc troskę wyprawiał sobie pan Sapieha co dzień uczty, (…) miał bowiem ów zacny obywatel i niepospolity wojownik tę przywarę, iż wesołą kompanię i brząkanie szkłem nad wszystko nawidził, często nawet służby dla uciechy zaniedbując”.

Trudno jest oprzeć się wrażeniu, że postać Pawła Sapiehy została przedstawiona w „Potopie” w sposób wyidealizowany. W pewnym sensie przypomina on doskonały wzór szlachcica tamtych czasów. Jest dzielny i odważny (potrafił regularnie wyrzynać oddziały Radziwiłła), nie skąpił pieniędzy i służby na rzecz ojczyzny, a przy tym posiadał drobną wadę, jaką było właśnie zamiłowanie do zabawy. Jednak na rzecz jego bohaterskich dokonań niemal wszyscy są w stanie zapomnieć o tej przywarze.