Krzysztof Kamil Baczyński „Noc” - interpretacja i analiza utworu

Utwór „Noc” powstał w 1942 roku; Krzysztof Kamil Baczyński zadedykował go Basi - swojej ukochanej żonie, która również, tak jak on, zginęła w walkach Powstania Warszawskiego. Formą przypomina wiersz wolny ze względu na dosyć dużą rozpiętość pomiędzy ilością zgłosek w poszczególnych wersach, jednak regularnego, melodyjnego charakteru nadają mu rymy występujące w rozmaitych konfiguracjach w każdej z kolejnych partii tekstu.

Ze względu na dedykację wiersz możemy uznać za erotyk - wiemy bowiem z góry, że jest adresowany do ukochanej poety - choć w teksie jego adresatka zostaje nazwana „madonną”, stąd też podmiot liryczny stylizuje swoją wypowiedź na specyficzną modlitwę. Owa „madonna” zostaje opisana jako „grzechu pełna” i „w grzechu poczęta”, widać więc wyraźnie jej zdecydowanie nie sakralny charakter, tym samym podmiot liryczny podkreśla jednak, iż jest ona przedmiotem jego pozareligijnego, pogańskiego „kultu miłości”. Jej obraz pojawia się przed oczami „ja” mówiącego w czasie tytułowej dla całego utworu nocy, której nastrój zostaje opisany za pomocą eliptycznego, sprawiającego wrażenie niepoprawności gramatycznej zdania:
„Duszna noc, kamień gwiazd na ramionach
i ta trwoga, jak ty - nieśmiertelna”.

Dzięki takiemu zabiegowi ujawnia się stan podmiotu lirycznego, zagubionego nieco pomiędzy jawą i snem, jakby „łkającego” z powodu trwogi, która go otacza. Podobnie dzieje się również w dalszym opisie zawierającym poetyckie porównanie:
„Noc jak zwierzę zatulone w strach,
noc, która zawsze pamięta”.

Taki nastrój budzi w podmiocie lirycznym dziecinną trwogę, prosi więc swoją „madonnę” o ratunek za pomocą pytań retorycznych:
„Madonno, czym mnie wybawisz od nocy?
Czy dziecko przywrócisz wygięciem warg na dół?
Snom kolistym, kwiatom, wodospadom
dasz się przeze mnie toczyć?”.

W opiekuńczych ramionach swej kochanki pragnie stać się znów beztroskim dzieckiem, które potrafi jeszcze śnić „sny koliste” - kolorowe, przyjazne, pełne sielankowych obrazów przyrody. Tego typu misja ma dokonać się przez oswojenie mrocznej, pełnej trwogi rzeczywistości dzięki nazwaniu jej słowami:
„Uczyń ruch nieomylny, daj nazwanie
wiatrom chłodnym, które z dzbanów leją
płyn, co jak płomień jest”.

W owym „płynie” domyślamy się krwi przelewanej każdego dnia na polu bitwy, w jakie zamienił się cały świat rzeczywisty podmiotu lirycznego. Jej obecność jest dla niego na tyle straszna i traumatyczna, że nie potrafi nazwać jej po imieniu, bojąc się dźwięku określającego ją słowa, prosi więc swoją „madonnę” o podjęcie tego aktu odwagi w nadziei, że to, co opiszą jej usta, przestanie być przerażające, będzie bowiem odtąd kojarzyło się z jej postacią.

Finał wiersza nie pozostawia jednak złudzeń - oswojenie nocy pozostaje jedynie w sferze marzeń, bowiem podmiot liryczny tak opisuje swoją rzeczywistość:
„Dziś noc i budzę się, zanim dojrzeję
w lusterkach twoich łez”.

Gloryfikowana ukochana okazuje się tak samo słabą i cierpiącą jak on - w jej oczach nie ma ratunku przed wojennym koszmarem, a jedynie łzy, które same oczekują pocieszenia. Mroczna noc będzie więc trwała nadal, zaś jej końcem zdaje się być dopiero tragiczne przeznaczenie obojga - śmierć usłana owym „płynem, co jak płomień jest”.