Motyw Ikara w literaturze i sztuce - opracowanie

Ikar - postać mitologiczna, młody chłopiec, syn Dedala, kowala dworskiego władcy Krety, Minosa. Mit dotyczący Ikara opowiada o tym, jak on i jego ojciec postanowili uciec z wyspy (z której nie chciał wypuścić ich władca), konstruując ogromne skrzydła przy użyciu piór i wosku. Lot był udany, dopóki poniesiony euforią Ikar nie wzbił się zbyt wysoko i wosk na skrzydłach nie roztopił się, powodując ich zniszczenie i śmiertelny upadek chłopca.

Ikar stał się inspiracją dla twórców późniejszych epok, a jego historia była wykorzystywana wielokrotnie zarówno w literaturze jak i innych dziedzinach sztuki (w malarstwie na przykład słynnym obrazem przedstawiającym wątek Ikara jest dzieło Petera Breughela zatytułowane „Upadek Ikara”).

Poetą, który wykorzystuje motyw ikaryjski, a przy okazji przedstawia swoją własną interpretację obrazu Breughela wspomnianego wcześniej, jest Stanisław Grochowiak. W jego wierszu pt.: „Ikar” tytułowy bohater został zestawiony z elementami otaczającej rzeczywistości. Grochowiak porównuje upadającego chłopca do muchy, bowiem nie zajmuje on pierwszego planu obrazu Breughela. Z przodu znajduje się kobieta robiąca pranie w balii oraz wół, przewyższający postać Ikara nie tylko ujęciem perspektywicznym, ale i pozycją, jaką zajmują w rzeczywistości. Grochowiak uważa, że zarówno kobieta jak i wołu są ważniejsi od Ikara, a także realnie piękni, podczas gdy Ikar stanowi jakiś element wyidealizowanego piękna.

Motyw Ikara znajdziemy także w opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza pt.: „Ikar”. Autor odnosi się również do obrazu Breughela, przenosi jednak akcję utworu do okupowanej Warszawy czasów drugiej wojny światowej. Narrator opowiada o wydarzeniu, którego był świadkiem stojąc na przystanku. Jako jedyny z obecnych zauważył młodego chłopca, który cudem uniknął potrącenia przez karetkę Gestapo. Przez swoją nieuwagę został zatrzymany przez Niemców i wywieziony nie wiadomo dokąd. Narrator podkreśla, że nikt nie zainteresował się jego losem, życie toczyło się nadal swoim tempem jak gdyby nigdy nic. Widzimy tu więc porównanie do obrazu, w którym na pierwszym planie mamy codzienność, podczas gdy w tle ma miejsce tragedia pojedynczego człowieka, w tym przypadku nierozważnego chłopca.

Bardzo ciekawym przykładem wykorzystania motywu Ikara jest też wiersz Zbigniewa Herberta „Dedal i Ikar”. Poeta patrzy na tragedię Ikara w zupełnie inny sposób. Można powiedzieć, że jego upadek był w pewnym stopniu świadomą decyzją. Chłopiec tęskni bowiem za ziemią i jej codziennością, pełną bólu, trudu, ale i bezpieczeństwa. Początkową euforię z możliwości wzbicia się na skrzydłach w powietrze, zastępuje rozczarowanie, lot nie sprawia aż takiej radości. Ikar chce z powrotem wrócić do normalnego życia, mimo iż oznacza ono ciernie i kamienie, nie chce już oglądać słońca, które pali jego oczy. Potrzeba powrotu okazuje się tak silna, że w końcu Ikar spada. W niezwykły sposób ukazuje poeta historię antycznego bohatera, walczy ze schematycznym spojrzeniem na dotyczący go mit, jego Ikar nie jest nierozważnym, lekkomyślnym chłopcem, próbującym swoich sił w przecinaniu przestworzy przy użyciu skrzydeł. Nie. Jego Ikar cierpi, bo ziemia jest tym, za czym tak naprawdę tęskni.