Franz Kafka „Proces” - wyjaśnienie tytułu powieści. Opracowanie

„Proces” Kafki to powieść paraboliczna i w ten sposób można też odczytać jej tytuł, który z jednej strony określa główny temat powieści, z drugiej zaś wskazuje na jej ukryte znaczenie. Proces stanowi oś, wokół której toczy się akcja. Wydarzenia są wokół niego ściśle skoncentrowane, niemal tak, jak wokół głównego motywu w noweli. Utwór rozpoczyna się aresztowaniem Józefa K., wtedy bohater dowiaduje się, że jest oskarżonym w procesie. Wszelkie jego starania zmierzają do udowodnienia niewinności. Nie ma tu wątków pobocznych, autor nie skupia się na charakterystyce bohaterów, nie wprowadza epizodów. Akcja konsekwentnie zmierza do finału, czyli wykonania wyroku. Wszyscy bohaterowie, wszystkie spotkania wnoszą coś do procesu, który mimo to pozostaje bardzo tajemniczy. Do końca nie wiadomo, jakie zarzuty ciążyły na oskarżonym i dlaczego został zamordowany.

Tytuł utworu odnosi się więc do motywu przewodniego fabuły. Jednocześnie wskazuje na paraboliczny charakter powieści. Proces ma znaczenie dosłowne i odnosi się do przebiegu postępowania sądowego, a jednoczenie metaforyczne i wskazuje na jakiś ciąg wydarzeń. W warstwie dosłownej mamy oczywiście do czynienia z procesem sądowym. Główny bohater zostaje aresztowany i doprowadzony do nadzorcy. Jednak jego proces od początku toczy się w sposób osobliwy, nikt nie potrafi mu udzielić informacji, o co został oskarżony. Pierwsze przesłuchanie także niczego nie wyjaśnia, sędzia każe mu się bronić, nie zdradzając żadnych szczegółów. Wydaje się, że nikt nie jest zainteresowany tym, co oskarżony ma do powiedzenia. Sąd zbiera się w dziwnych pomieszczeniach, gdzieś na strychach prywatnych domów, aresztowania dokonują pracownicy banku. Absurdalne zasady działania wymiaru sprawiedliwości przedstawia Huld: „Chodzi o możliwie zupełne wyeliminowanie obrony, obwiniony powinien być zdany we wszystkim na siebie samego. W gruncie rzeczy niezły punkt widzenia, ale nic mylniejszego nad wniosek, że w sądzie tym adwokaci są obwinionym niepotrzebni. Przeciwnie, w żadnym innym sądzie nie są tak potrzebni jak w tym. Postępowanie sądowe bowiem jest na ogół trzymane w tajemnicy, nie tylko przed publicznością, ale także przed oskarżonym”.

W warstwie metaforycznej utwór ukazuje egzystencjalistyczną wersję ludzkiego życia. W tym kontekście tytuł odnosi się do procesu życia, który również ma swój początek, przebieg i nieuchronny koniec. Proces Józefa K. bardzo przypomina ludzkie życie według filozofii egzystencjalistów. Ono również jest przypadkowe, absurdalne i w efekcie skazane na śmierć. Człowiek ma nikły wpływ na swoje losy, życie w nieustannym poczuciu zagrożenia. W każdej chwili mogą spaść na niego kataklizmy, nieszczęścia, choroby, wojny, cierpienia. Ponadto towarzyszy mu ciągły lęk egzystencjalny, lęk przed nieuchronną śmiercią. Podobnie jak zasady wymiaru sprawiedliwości w „Procesie” reguły życia są absurdalne i niepojęte. Sprawiedliwość nie istnieje, ludzie ponoszą karę za winy, których nie popełnili.

Wreszcie tytułowy proces można odczytać jako proces psychiczny, przemianę głównego bohatera, który od chwili aresztowania do śmierci dojrzewa wewnętrznie i zmienia swój światopogląd. Całkowicie oddany swej pracy bankier, zaczyna dostrzegać, że wokół niego brak ludzi, że jest samotny i że świat doskonale da sobie radę bez niego. Nieszczęście zmienia Józefa K., który początkowo jest człowiekiem pewnym siebie i swojej sytuacji: „K. żył przecież w państwie praworządnym, wszędzie panował pokój, wszystkie prawa były przestrzegane, kto śmiał go we własnym mieszkaniu napadać?”. A jednak jego działania nie przynoszą żadnych rezultatów, to potęguje poczucie bezsilności i w końcu prowadzi do biernego poddania się śmierci. Elementem łączącym wszystkie znaczenia procesu jest śmierć - to ona ostatecznie kończy proces sądowy, życie i dojrzewanie głównego bohatera. Śmierć stanowi koniec ostateczny i z góry wiadomy.