William Szekspir „Makbet” -  jako dramat szekspirowski

„Makbet” to dzieło Williama Szekspira, powstałe na początku XVII wieku. Jest przykładem nowej estetyki w dramacie, nosi znamiona swej epoki i swojego twórcy. Dramat oparty jest na autentycznej historii objęcia tronu Szkocji przez Makbeta, zabójcę poprzedniego władcy. Charakterystyczne dla tragedii Szekspira jest nie tylko przedstawienie zdarzeń i płynącej z nich nauki, ale też wnikliwe ujęcie osobowości bohatera. Makbet zmienia się pod wpływem wydarzeń. Ulega on namowom żony, pozwala, by kierowała nim chora ambicja. Z uczciwego poddanego staje się tyranem-mordercą. Wszystko to dokonuje się zaś na oczach publiczności. Widz poznaje wewnętrzne rozterki głównego bohatera, jego przekonania i motywy popychające go do działania. Tragedia przed Szekspirem nie znała bohatera dynamicznego, a więc ewoluującego w czasie.

Charakterystyczną cechą szekspirowskich dramatów jest ukazywanie świata nadprzyrodzonego. Postaci fantastyczne, nierealne pojawiają się na scenie na równych prawach z „śmiertelnikami”. Mają prawo głosu i wpływ na przebieg zdarzeń. To dziwne przepowiednie Czarownic wzbudzają w Makbecie żądzę objęcia władzy. Potem pojawia się duch Banka, by go dręczyć.

Historie przedstawiane przez Szekspira znacznie wykraczają poza granice wyznaczone przez antyczną teorię tragedii. Szekspir pisze z rozmachem, tworzy wielowątkowe historie, w które uwikłane jest wiele osób, ich akcja rozgrywa się w przeciągu miesięcy, może lat, na szerokiej przestrzeni. Tragedia antyczna kumulowała całość zdarzeń w jednym miejscu w przeciągu kilku godzin. Wszystko, co wykraczało poza te ramy, musiało zostać zrelacjonowane. Szekspir unika opowiadania o przeszłych zdarzeniach, większość z nich rozgrywa się na scenie. Nie unika przy tym scen zbiorowych. Wielokrotnie na scenie pojawia się wielu aktorów jednocześnie, tak dzieje się na przykład w ostatniej scenie dramatu, kiedy to do sali pełnej zwycięzców wchodzi Makduf, niosąc głowę Makbeta. Chór głosów obwołuje go prawowitym królem. Podobnie sceny walki wymagają na scenie obecności wielu aktorów.

To, co wyróżnia tragedie Szekspira, to także doza humoru. Starożytna zasada decorum wymagała, by tragedia - jako gatunek wysoki - w całości była utrzymana w podniosłym tonie. Bohaterom należał się szacunek, widzowie mieli odczuwać współczucie, nie było miejsca na chwile wesołości. W „Makbecie” autor funduje publiczności żartobliwy wykład Odźwiernego o trzech rzeczach, wynikających z picia alkoholu. Ponadto posługuje się ironią, która też wprowadza element humoru. Na przykład Lady Makbet mówiąca: „Nie trzeba sobie takich rzeczy w takim/ Świetle wystawiać; inaczej by przyszło/ Oszaleć”. W następnych scenach popada w obłęd. W ujęciu starożytnych niestosowne było również ukazywanie gwałtownych scen. Za niestosowne uznano by niewątpliwie sceny walk, pojedynków czy jakiekolwiek przedstawianie śmierci. Akcja „Makbeta” ocieka krwią, sam główny bohater ginie w pojedynku na oczach publiczności. Co więcej, w kolejnej scenie widzimy Makdufa niosącego jego głowę.

Szekspir nie traktuje tragedii z takim namaszczeniem, jak czynili to starożytni. Do grona postaci wprowadza też bohaterów wywodzących się niższych warstw społecznych, np. wspomnianego Odźwiernego. Postacie te wyrażają się w charakterystyczny dla siebie sposób, mówią prosto, czasem gwarą, podczas gdy tragedia miała się wznosić na wyżyny poezji. Szekspir bywa liryczny, w monologach bohaterów objawia się jego poetycki kunszt, za to w innych miejscach tekstu pozwala sobie na wiersz biały lub prozę. Forma ma dla Szekspira znaczenie drugorzędne, służy wyrażeniu treści, w żadnym razie nie może jej ograniczać.