Antyutopia w literaturze - Antyutopia - definicja, przykłady utworów i rozwinięcie tematu

Aby rozwinąć temat antyutopii należy najpierw zacząć od wyjaśnienia, czym jest utopia. Utopia jest miejscem, gdzie panuje niezachwiany ład i porządek, jest to szczęśliwa kraina o doskonałym ustroju, obfita w różnego rodzaju bogactwa, pozbawiona jakichkolwiek problemów i negatywnych aspektów rzeczywistości. Antyutopia będzie więc kompletnym zaprzeczeniem tej definicji. Stanowi ona jednak równie ciekawy wątek, któremu poświęca się uwagę w literaturze. Istnieją dzieła i utwory, które wykorzystały motyw antyutopii jako swój motyw przewodni.

Jednym z takich dzieł jest niewątpliwie „Folwark zwierzęcy” Georga Orwella. Właściciel gospodarstwa zostaje usunięty ze swojej funkcji na rzecz zwierząt, które postanawiają samodzielnie sprawować władzę na folwarku. Głosząc idee demokracji i równości, szybko jednak przekształcają te idee na korzyść kilku określonych osobników, zaczynających przejmować kontrolę nad innymi. Gospodarstwo, które miało być dobrze zorganizowanym miejscem, gdzie każdy będzie szczęśliwy i gotowy do pracy, z biegiem czasu coraz bardziej pogrąża się w chaosie, elita bowiem rości sobie coraz większe prawa, wykorzystując pozostałych mieszkańców folwarku.

Podobne zastosowanie motywu znajdziemy też we „Władca much” Goldinga. Grupka dzieci ocalałych z katastrofy samolotu, ląduje na wyspie, gdzie muszą nauczyć się żyć samodzielnie w bardzo krótkim czasie. Początkowo raj dla młodych chłopców, traktujących ich sytuację jako przygodę, w niezwykle szybkim tempie zamienia się w walkę o przetrwanie, skąd cało mogą wyjść tylko najsilniejsi z nich.

Bardzo ciekawym przykładem, jeśli chodzi o motyw antyutopii jest również „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego. Słynna wizja „szklanych domów”, którą młodemu Baryce przedstawiał w dzieciństwie ojciec, która opływała w cudowny opis szczęśliwej ojczyzny, idącej z postępem, bogatej i czystej napawa jeszcze wtedy chłopca poczuciem nadziei i wiary, że ta wizja rzeczywiście się ziści. Konfrontacja z rzeczywistością jest więc dla Baryki silnym uderzeniem pełnym rozczarowania, że fakty pokazują co innego niż wyidealizowana i nierealna mrzonka ojca.

Poezja również odwołuje się do motywu antyutopii. Możemy go spotkać na przykład w wierszu Szymborskiej pt.: „Utopia”. Przewrotność tego wiersza polega na tym, iż autorka początkowo opisuje cudowność utopijnej wyspy, gdzie wszystkie problemy są rozwiązywane, panuje pełne zrozumienie, oczywistość i pewność wszelkich elementów rzeczywistości, by na samym końcu stwierdzić, że wyspa ta jest bezludna, ponieważ nikt nie wierzy w to, że życie może być tak łatwe i podświadomie poszukuje pewnych komplikacji. Utopia więc nie ma prawa bytu według autorki, gdyż jest w pewnym stopniu szkodliwa dla naszego odbioru otaczającego świata.

Również Stanisław Grochowiak w swoim wierszu „Utopia” podkreśla bezsensowność dążenia do realizacji takich wizji. Mimo że twierdzi, iż człowiek od zawsze dążył do stworzenia idealnego świata, nigdy nie udało się tego osiągnąć, ponieważ utopia jest według niego czymś nierealnym i sztucznym.