Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” - porównanie wizji krain dzieciństwa

„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza powstał w epoce romantyzmu i jest swoistym manifestem tęsknoty autora za krajem, z którego został na zawsze wygnany. Poeta przebywający na emigracji chciał wyrazić ogrom swojego bólu i rozpaczy z powodu niemożności powrotu do „kraju lat dziecinnych”, który tak ukochał. Stefan Żeromski natomiast napisał swoje dzieło pod koniec wieku XIX. Książka podporządkowana była pozytywistycznym ideom pracy społecznikowskiej i miała za zadanie przedstawienia losów Tomasza Judyma – lekarza, z wyboru leczącego biednych ludzi, którzy nie mieli pieniędzy na drogich lekarzy.

Wizje dzieciństwa zawarte w obu utworach różnią się od siebie drastycznie. Ojczyzna lat dziecinnych Adama Mickiewicza to symboliczna Arkadia – pełna harmonii, spokoju, ładu i szczęścia. Jej wagę poeta podkreśla już w pierwszych wersach inwokacji, przyrównując utraconą ojczyznę do zdrowia – najcenniejszej rzeczy, jaką posiada człowiek. Jej wartość jest tym większa, im większy jest żal po tym, że się ją straciło na zawsze i nie można jej odzyskać:
„Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”.

Symboliczną małą ojczyzną poety jest tutaj dwór w Soplicowie. Jest to miejsce, w którym zachowały się wszystkie tradycje i obyczaje szlacheckie. Okolica ta to ostoja patriotyzmu, gościnności. W domu znajdziemy kurantowy zegar, który wygrywa Mazurka Dąbrowskiego, jak też portret Tadeusza Kościuszki, a na zabawach podawane są staropolskie potrawy. Szlachta zajmuje się typowo szlacheckimi zajęciami – polowania, ucztowanie (z każdej okazji), grzybobrania. Człowiek żyje w zgodzie z naturą, czerpie z niej radość i siłę. Soplicowo to symbol wszystkiego tego, za czym tęskni Adam Mickiewicz. Jego mała ojczyzna jest wyidealizowana, jednocześnie bliska sercu każdego Polaka.

Z kolei obraz dzieciństwa przedstawiony w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego poraża skrajnym realizmem. Nie ma tu miejsca na romantyczne dumania. Tomasz Judym urodził się i mieszkał na ulicy Ciepłej w Warszawie. Jego rodzicami byli lichy szewc, którego głównym zajęciem było picie i awanturowanie się oraz matka, która życie spędziła na chorowaniu. Trzecim opiekunem małego Tomasza była jego ciotka – niegdysiejsza prostytutka, która wszystkie pieniądze przegrała w karty. Dziecko nie miało prostego życia.

Dom lat dziecinnych Tomasza to zupełne przeciwieństwo Arkadii Adama Mickiewicza. Judym od dziecka był bity, poniewierany, wykorzystywany. Dzieciństwo kojarzy mu się z brudem, ubóstwem, rozkładem, czymś obrzydliwym i nie do zniesienia. Chciał się od tego wszystkiego uwolnić. Dzięki wsparciu ciotki miał możliwość nauki. Uczył się pilnie, aby nie przyszło mu żyć w przyszłości w takich warunkach, w jakich dorastał. Nigdy też nie tęsknił za swoim domem. Z trudem przychodziło mu nawet nazwanie tego miejsca tym mianem. „Kraina dzieciństwa” tak naprawdę dla niego nie istniała. Nie chciał o niej myśleć, ale się jej  nie wypierał.

Obie wizje krain dzieciństwa są opisane bardzo obrazowo. Dzieciństwo Tomasza obdarte jest z jakichkolwiek złudzeń o Arkadii, szczęśliwości i harmonii. Z kolei tęsknota Adama Mickiewicza wyzwoliła w nim wyobrażenie „małej ojczyzny” jako domu idealnego, domu, do którego chce się wrócić. Powrót do symbolicznego Soplicowa staje się marzeniem jego życia.