Eliza Orzeszkowa „Gloria victis” - charakterystyka głównych bohaterów

„Gloria victis” Elizy Orzeszkowej to nieco baśniowy utwór, opowiadający o bohaterskim oddziale, walczącym w powstaniu styczniowym. O historii powstańców dowiaduje się wiatr, pędzący po lesie. Opowiadają ją drzewa, które były świadkami bitew i potyczek. Głównymi bohaterami utworu są Marian Tarłowski, Jagmin, Romuald Traugutt oraz siostra Mariana, Aniela.

Marian Tarłowski jest młodym człowiekiem, który przybył na Podlasie, by przekazywać swoją wiedzę prostym ludziom. Skłoniły go do tego pozytywistyczne ideały, zrezygnował z atrakcji dużego miasta , wolał zamieszkać na wsi i uczyć w szkole. Razem z nim przeprowadziła się siostra. Marian jest człowiekiem nauki, to osoba wątła fizycznie, wygląda jak chłopiec, a nie jak mężczyzna. Kiedy wybucha powstanie, Marian jak inni młodzi ludzie, postanawia walczyć. Nie lubi zabijać, brzydzi się wojną i przemocą, ale rozumie, że to konieczne, by Polska odzyskała niepodległość. Jest najmłodszą osobą w oddziale, mimo to wyróżnia się niezwykłą walecznością i męstwem. W czasie jednej z potyczek ratuje życie dowódcy oddziału, Romualda Traugutta.

Najbliższym towarzyszem Mariana wśród powstańców jest Jagmin. To potomek szlacheckiej rodziny z Litwy. Jest młody, silny, odważny, w opisie autorki wygląda jak starożytny bohater. Zostaje dowódcą powstańczej jazdy. Orzeszkowa sugeruje, że kiedy Jagmin pędzi na koniu, podobny jest do husarza. Husaria, słynna w przedrozbiorowej Polsce pancerna jazda, siała popłoch wśród wrogów. Kilkutysięczne oddziały rozbijały znacznie silniejsze jednostki, tak jak na przykład husarze Jana III Sobieskiego oddziały tureckiej pod Wiedniem.

Porównanie Jagmina do husarza jest wielkim komplementem, jednocześnie przypomnieniem o sile i świetności polskiego oręża. Jagmin, mimo że jest odważny i silny, podobnie jak Marian nie lubi zabijać, ale również rozumie, że w świecie w jakim żyją, to po prostu konieczność. Bohater zakochuje się w siostrze przyjaciela, ale uczucie nie ma szans, by się rozwinąć – Jagmin i Marian muszą dołączyć do powstańczego oddziału. Jagmin obiecuje Anieli opiekować się jej bratem.

Aniela Tarłowska, siostra Mariana – delikatna i krucha jak brat, bardzo do niego podobna. Przyjechała razem z nim na litewską wieś. Bardzo martwi się wybuchem powstania, ponieważ nie chce, by Marianowi przytrafiło się coś złego, ale rozumie, że mężczyźni nie mają wyjścia – muszą walczyć w powstaniu, bo tego wymaga dobro ojczyzny. Aniela prosi Jagmina, by zaopiekował się jej bratem. Po klęsce oddziału odwiedza powstańczą mogiłę w lesie i stawia na niej krzyż.

Romuald Traugutt to dowódca powstańczego oddziału. Autorka ukazuje go jako postać nieprzeciętną i wybitną, wielkiego wodza, który wielokrotnie chroni powstańców od klęski. Traugutt przedstawiony w „Gloria victis” to człowiek dojrzały, świadomy odpowiedzialności jakiej się podjął, pełen poświęceń – zostawia rodzinę, by iść na wojnę. Bohaterstwo i wybitne zdolności nie pozbawiają go cech ludzkich, umie się śmiać.

Geniusz dowódczy Traugutta polega na tym, że potrafi tchnąć w swoich ludzi wolę walki w niemal beznadziejnej sytuacji, kiedy powstańcy dowiadują się, że do ich leśnej kryjówki zmierza przeważający oddział carskiej armii. Nie ma wątpliwości, że Eliza Orzeszkowa gloryfikuje przyszłego naczelnego wodza powstania styczniowego. Być może wiąże się to z faktem, że pisarka znała Traugutta osobiście, a powstanie było dla niej wielkim przeżyciem, angażowała się bowiem w pomoc powstańcom.

Warto dodać, że baśniowości opowieści dodają drzewa, relacjonujące walki powstańców, przegraną końcową bitwę i bohaterską śmierć Mariana i Jagmina. Opowieści wysłuchuje wiatr, hulający po lesie.