Motyw przemiany i odkupienia win w literaturze - opracowanie na wybranych przykładach

Życie człowieka nie jest jednostajne. Pod wpływem sytuacji społeczno-politycznej, nowego otoczenia czy perypetii w życiu osobistym postawa człowieka ulega zmianom. Podobnie pisarze konstruują postaci literackie, stwarzając barwne i bogate charaktery. Często przemianie towarzyszy rodzaj pokuty, mający na celu odkupienie czynów dokonanych w życiu „przed przemianą”.

Bohater „Pana Tadeusza”, Jacek Soplica to szlachcic-zawadiaka, który zabija Stolnika Horeszko. Aby odpokutować winy Soplica wiedzie życie ubogiego mnicha oraz przyjmuje skromne imię: ks. Robak. Nikt nie utożsamia żebraka z dawnym szlachcicem, a Jacek Soplica, pod mnisim kapturem, naprawia wyrządzone krzywdy. Bierze udział w bitwach, ratuje życie Hrabiego i Gerwazego, a przede wszystkim – łagodzi spór pomiędzy dwoma zwaśnionymi rodami dzięki małżeństwu Tadeusza Soplicy z Zofią Horeszkówną.

W „Fauście” Goethego tytułowy bohater podpisuje pakt z diabłem. W zamian za duszę otrzymuje młodość. Faust ma cieszyć się nią aż do wypowiedzenia słów: „Trwaj chwilo, jesteś piękna!” Wewnętrzna przemiana jest determinowana dążeniem do poznania świata, a odkupienie win następuje w wyniku poświęcenia się dla dobra ludzkości i podjęcia próby wyciągnięcia Małgorzaty (sprowadzonej przez niego na drogę zbrodni) z więzienia. Nagrodą za trudy jest zbawienie duszy Fausta przez Boga.

Motyw winy jest również obrazowo przedstawiony w „Zbrodni i karze” Fiodora Dostojewskiego. Bohater dokonuje morderstwa, jednak nie potrafi żyć ze świadomością, że popełnił zbrodnię. Krew osoby, którą uważał za „wesz społeczną” jest nieustannie na  jego rękach. Dopiero poddanie się karze i emigracja sprawiają, że bohater odpokutowuje dokonaną zbrodnię.

Bohater sienkiewiczowskiego „Potopu”, Andrzej Kmicic, to gwałtowny szlachcic, który nie tylko działał na niekorzyść Rzeczpospolitej, ale także swoim zachowaniem upokorzył Oleńkę.
Postanowienie odkupienia win owocuje przybraniem imienia Babinicz oraz odważną, bohaterską i pełną poświęceń działalnością podczas wojen, w których w XVII wieku brali udział polscy wojacy. W ramach uznania za liczne wojenne zasługi ma miejsce całkowita rehabilitacja Andrzeja Kmicica. Doceniony przez króla Rzeczpospolitej szlachcic zostaje mężem Oleńki.