Jerzy Andrzejewski „Popiół i diament” - problematyka moralna podjęta w powieści

Bohaterowie „Popiołu i diamentu” stają przed poważnymi problemami moralnymi. Antoni Kossecki jest postacią w gruncie rzeczy tragiczną. Przed wojną był szanowanym adwokatem, potem sędzią. Miał rodzinę, żonę Alicję, która zajmowała się domem, oraz dwóch synów, Andrzeja i Aleksandra. Podczas wojny trafił do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Nigdy nie opowiadał nikomu co się tam zdarzyło. Po powrocie był milczący i zamknięty w sobie. Jego żona kładła to na karb traumatycznych przeżyć. Los płata jednak różne figle, okazało się że żyje człowiek, który pamięta Antoniego Kosseckiego, a raczej Leona Rybickiego. Kossecki używał wówczas fikcyjnego nazwiska. W obozie życie nie miało żadnej wartości. W każdej chwili można było je stracić. Trudno oceniać dzisiejszymi kategoriami zachowania więźniów. Niektórzy robili wszystko żeby przeżyć. Antoni Kossecki również – został sztubowym - do jego obowiązków należało katowanie innych więźniów. Tak wyćwiczył się w biciu, że robił to niezwykle okrutnie i beznamiętnie. To była cena jaka zapłacił za własne życie. Stanął przed możliwością uratowania siebie za cenę życia innych. I przystał na to. Kiedy po wyjściu z obozu rozprawiał czysto teoretycznie o tego typu sytuacjach, bez wahania powiedział, że jako sędzia skazałby takiego człowieka. W obozie Kossecki zamienił się w istotę zdehumanizowaną, pozbawioną ludzkiego postrzegania zasad moralnych, jednak kiedy z powrotem znalazł się w normalnej rzeczywistości, odruchy ludzkie zaczęły powracać. Opowiadając swoją historie Podgórskiemu, mówił, że człowiek znajdujący się w warunkach obozowych może przyzwyczaić się do wszystkiego.

Przed moralnym dylematem stoi również główny bohater, Maciej Chełmicki. Jego zadaniem jest zabić komunistę. Początkowo Maciek podchodzi do tego bezrefleksyjnie, dostał zadanie i uznał, że tak ma być. Bohater zmienia się pod wpływem uczucia do dziewczyny, Krysi. Zaczyna rozumieć, że wykonuje wyroki na ludziach, którzy w niczym mu nie zawinili. Dostrzega, że jest zwykłym zabójcą. I choć działa dla dobra wyższej sprawy, w imię odzyskania wolności, staje się maszyną wykonującą wyroki.

Problemy moralne przed którymi stoją bohaterowie nie maja prostych rozwiązań. Na szali ważą się dwa równie ważne motywy. Do zachowań bohaterów trudno przykładać dzisiejszą skalę ocen. Ówczesne realia stawiały ludzi przed poważnymi dylematami.