Stanisław Trembecki „Sofijówka”- interpretacja, opracowanie poematu

Oświecenie kochało ogrody. Uporządkowanie sił natury i nadanie im określonego kształtu pozwalało nie tylko radować oczy wspaniałymi widokami, ale było także symbolem zwycięstwa rozumu i harmonii. Stanisław Szczęsny Potocki w 1796 r. postanowił założyć takie właśnie miejsce, by uradować swą żonę, Zofię (stąd nazwa „Sofijówka”). Poświęcił na ten cel olbrzymią kwotę – 15 milionów ówczesnych złotych. Projektantem został wybrany Ludwik Metzell. Powstało dzieło zapierające dech w piersiach, a Potockiemu do szczęścia brakowało tylko utworu poetyckiego, który opiewałby jego uroki. Z takim zadaniem zwrócił się do Stanisława Trembeckiego.

Wybitny poeta doby oświecenie w momencie kiedy podejmował się tego zadania znajdował się już u schyłku życia. Jako że był to człowiek nietuzinkowy (hulaka, utracjusz, a zarazem wybitny artysta i inteligent), możemy się domyślać, że przyjął zlecenie nie tylko w celach zarobkowych. Tak rzeczywiście było. Trembecki między wspaniałe opisy zręcznie wplótł swoją filozofię polityczną i życiową (hedonizm). Przyjrzyjmy się teraz jego dziełu i opiszmy je pokrótce.

„Sofijówka” to bardzo rozbudowany poemat opisowy. Poeta z topograficzną dokładnością prezentuje kolejne atrakcje ogrodu. Taka zapowiedź może pozornie zniechęcić do dzieła, jednak zaraz uświadomimy sobie, że Trembecki potrafił opisywać jak nikt inny. Zwróćmy uwagę na opis wiszącej skały, która zostaje określona mianem „Leukacie podobnej”. Następnie autor wcale nie opisuje jej wymiarów, ale przenosi nas w inną rzeczywistość i pokazuje, z czego zasłynęła owa Leukas. Był to przylądek nad Morzem Jońskim, z którego skał niespełnieni kochankowie rzucali się do wody (prawdopodobnie była wśród nich Safona). Jak więc widzimy, opisy Trembeckiego pełne są najróżniejszych odwołań, co bardzo urozmaica dzieło. Poeta często nawiązuje do mitologii, czyli uniwersalnego nośnika symboli. Aby lepiej podkreślić piękno ogrodu umieszcza w nim „zamorskie Dryjady”, czyli nimfy leśne. W rzeczywistości są to po prostu drzewa sprowadzone zza granicy.

Bardzo ważnym miejscem w „Sofijówce” był groby trójki dzieci Szczęsnego Potockiego. Wybija ono z rytmu podróżującego narratora, który nagle uświadamia sobie, że istnieje śmierć. Jednakże nie napawa go to przerażeniem. Sam mówi do zmarłych pociech rodu, by bawiły się w tym wspaniałym ogrodzie. Oddaje to sposób myślenia Trembeckiego o śmierci. Poeta najwidoczniej wierzył w niekończący się obieg materii. Za kolejne z takich miejsc-symboli możemy uznać kaskadę. Narrator mówi w tym miejscu o „posłusznej nimfie”. W ten sposób dowodzi swojego racjonalistycznego światopoglądu. Bardzo pochlebia mu zwycięstwo rozumu nad siłami przyrody.

W „Sofijówce” pojawia się także para dyskutujących filozofów. To za ich pomocą Stanisław Trembecki wyraził swoje poglądy filozoficzne. Z ust pierwszego pada następujące sformułowanie: „Rozkosz być sądzę dobrem najwyższym człowieka…”. Ma on na myśli rozkosz, która nie pociąga za sobą negatywnych konsekwencji. Mówi także o konieczności umiaru w czerpaniu z życia przyjemności, bowiem: „Cukier jest wprawdzie słodki, temu jednak biada,/ Kto często lub nad miarę cukrem się objada”. Poeta nie wysłuchuje nawet odpowiedzi drugiego z mędrców i podąża w dalszą drogę. Możemy odczytać to jako zupełną akceptację słów o radości.

Ukraina została przedstawiona w „Sofijówce” jako kraina arkadyjska, mlekiem i miodem płynąca. Narratorowi zostało dane cieszyć oczy pośród tych cudów przyrody. Sam ogród, po którym przechadza się poeta, powstał w wyniku boskiej interwencji. Szczęsny Potocki został trafiony strzałą Amora, co spowodowało, że postanowił stworzyć to miejsce,  by dać wyrazy swej miłości. Samą Zofię poeta porównuje do złotego wieku, co ma świadczyć o jej niesamowitej urodzie. Warto zaznaczyć, że caryca Katarzyna i car Aleksander zostali ukazani przez Trembeckiego jako ludzie, którym Ukraina zawdzięcza cały swój dobytek cywilizacyjny.

„Sofijówka” bez wątpienia jest dziełem wyjątkowym. To nie tylko wspaniały opis niesamowitego miejsca, w którym znajduje się nie tylko cudowna przyroda, ale i osiągnięcia techniki (kaskada). To także próba zostawienia po sobie trwałej pamiątki, przekazania innym swoich poglądów, zasad i wskazówek.