Archetypy mitologiczne - przykłady

Archetyp (z gr. archetypos – pierwowzór) to pierwotny model postawy będący źródłem późniejszych zachowań mających w nim swój początek.

Termin ten został przez teoretyków literatury zaczerpnięty z psychologii; jego twórcą jest pierwotnie filozof Carl Gustav Jung. Określał on mianem archetypu podświadomy wzorzec zachowania, obecny w psychice każdego człowieka i kierunkujący jego działania.

Archetypy w mitologii to zarówno obecne w niej wzorce osobowe, jak i wzory miejsc, często połączonych z wymiarem emocjonalnym. Takim archetypem miejsca jest niewątpliwie kraina Arkadii – miejsce wiecznej i niczym niezmąconej szczęśliwości. Dla starożytnych kraina ta była miejscem idyllicznym, wolnym od przemocy i gwałtu, wypełnionym tylko i wyłącznie przyjemnościami. Mit ten kultywowany jest szeroko w literaturze i sztuce późniejszych epok, podejmowany często przez artystów jako sposobność do ucieczki od rzeczywistości. Do Arkadii nawiązują liczne bukoliki i sielanki, później jego wizja została przekształcona jako wizja raju utraconego, np. w poezji lat wojennych.

Obecne w mitologii archetypy osobowe mają charakter niejako dydaktyczny – mają być dla odbiorcy wzorami postępowania lub przeciwnie – przestrogą przed powtórzeniem popełnionych przezeń błędów. Tytan Prometeusz staje się symbolem poświęcenia w imię wyższego celu. Syzyf reprezentuje bezsens ludzkich wysiłków wobec wszechmocy bogów i fatum. Ikar to archetyp bezmyślnej i aroganckiej młodości, która – pozostawiona sama sobie – może przynieść tylko zniszczenie. Jego ojciec Dedal to pochwała rezolutności i rozsądkowego podejścia do rzeczywistości. Demeter to archetyp matczynej miłości.

Wymienione archetypy są całkowicie uniwersalne i zawsze aktualne. Ma to swoje źródło w ogólnej charakterystyce mitów jako próby wyjaśnienia tajemnic życia człowieka, które są zawsze stałe i niezmienne.