Bajronizm a werteryzm - dokonaj charakterystyki porównawczej

Bajronizm i werteryzm są dwiema postawami kluczowymi dla całej epoki romantyzmu. Wpłynęły zarówno na kreację bohaterów tworzonych wówczas dzieł, jak i rzeczywiste życie społeczne, tworząc wzorzec stosunku do świata, wedle którego kreowali własne życie i poglądy czytelnicy najwybitniejszych, cieszących się największą popularnością dzieł.

W dużej mierze były to prądy pokrewne wobec siebie, promowały bowiem wzorzec jednostki zbuntowanej wobec świata konwenansów, uważanego za niesprawiedliwy i pełen niezasłużonego cierpienia. Zarówno bohater bajroniczny, jak i werterowski, byli osobami wybitnymi, o dużej wrażliwości artystycznej, która implikowała ich burzliwe życie emocjonalne, czyniąc z nich jednostki egzaltowane, nieprzewidywalne, zdolne do bardzo radykalnych kroków, które często nie mieściły się w kanonach społecznego porządku. Ich postępowanie stawiało ich w roli outsiderów zamykających się we własnej samotności, często wybierali bowiem towarzystwo zawikłanych, mrocznych myśli, niż innych ludzi.

Pomimo sporych podobieństw pojęć bajronizmu i werteryzmu nie można jednak stosować wymiennie ze względu na zachodzące pomiędzy nimi różnice. Kwestią zasadniczą jest ich pierwowzór - pierwszy termin został utworzony od nazwiska samego George’a Byrona, a określana w ten sposób postawa odnosiła się przede wszystkim do burzliwego życiorysu pisarza, w mniejszym zaś stopniu do postaci kreowanych w jego twórczości; werteryzm określa natomiast pewien zespół cech bohatera romantycznego wzorowanego na podmiocie literackim powieści epistolarnej Johana Wolfganga Goethego „Cierpienia młodego Wertera”, zachowując co prawda pewne odniesienie do biografii tego artysty (fabułę zainspirowało jego rzeczywiste uczucie), sam Werter był jednak bardzo starannie wykreowaną, fikcyjną postacią.

Obie postawy charakteryzują się nieco innym stosunkiem wobec społeczeństwa: zarówno bajroniczny, jak i werterowski bohater, z własnej woli stoją poza jego granicami, obydwoma kierowały jednak odmienne motywacje. Werter z powieści Goethego pozostaje zamknięty w świecie swoich egzaltowanych uczuć i marzeń, a ich brutalne zderzenie z rzeczywistością wpędza go w stan apatii i emocjonalnej bezradności. Nie zgadza się na niesprawiedliwie układy społeczne i wygłasza ich bardzo zdecydowaną krytykę, ale nie potrafi przeciwstawić im się, ani podjąć jakiejkolwiek próby ich zmiany. Bohater bajroniczny pozostaje poza ramami społeczeństwa ze względu na swoje ekscentryczne poglądy i zwyczaje, które nie mieszczą się w ramach narzucanych przez konwenanse, nie odczuwa jednak owego wykluczenia jako niesprawiedliwość wobec samego siebie, ale - przeciwnie - wobec tych, którzy go odrzucają, czuje się bowiem od nich lepszym, bardziej wartościowym człowiekiem. Jego więzi ze społeczeństwem nie ulegają ostatecznej degradacji, ponieważ wzmacniają się w chwilach kryzysu, kiedy światły artysta-profeta staje na czele swojego ludu i prowadzi go na barykady. „Winnym” zła kierującego światem nie jest społeczeństwo, ale Bóg, który skonstruował porządek nieodpowiedni wobec aspiracji i pragnień człowieka.

Widoczną różnicą pomiędzy bajronizmem a werteryzmem jest też wpływ obu wzorców na formalne rozwiązania w literaturze. Byron wprowadził do niej element ironii romantycznej, która realizowała się poprzez zdystansowane podejście autora do dzieła i do samego siebie, jak również skomplikował tradycyjną konstrukcję fabularną. Postać Wertera nie wpłynęła zaś w żaden znaczący sposób na kształt narracji.