Pokolenie Kolumbów - przedstawiciele, geneza nazwy, charakterystyka

Mianem Pokolenia Kolumbów w polskiej literaturze zwykło się określać twórców urodzonych w okolicach 1920 roku, których czasy dojrzewania - zarówno biologicznego, jak i artystycznego - przypadły na okres II wojny światowej. Była to jednocześnie pierwsza generacja urodzona w wolnej, niepodległej Polsce, stąd też odwołanie do nazwiska najsławniejszego odkrywcy w dziejach ludzkości można rozumieć dwojako.

Z jednej strony Kolumbowie byli bowiem tymi, którzy odkrywali uroki życia w odzyskanym po 120 latach niewoli kraju. To oni mieli zbudować go na nowo od podstaw, tworząc odpowiednie dla potrzeb niepodległej państwowości struktury życia społecznego - urzędy, banki, organizacje polityczne, przede wszystkim zaś organy nowego życia kulturalnego, które nie musiało pozostawać już w służbie walki z zaborcą, spełniając patriotyczny obowiązek jedynie poprzez znalezienie się na najwyższym poziomie artystycznym, który wpłynie na uznanie dla polskiej sztuki na całym świecie. XX-wieczni Kolumbowie odkrywali więc „nowy ląd” w postaci wolnej Polski, wyczekanej i wytęsknionej, ale również wymagającej ogromnych nakładów pracy, by po wielu latach zaborów „ucywilizować” ją na nowo.

II wojna światowa zmieniła jednak diametralnie znaczenie owej nazwy młodego pokolenia. Jej horror przeszedł najśmielsze oczekiwania, deklasując okropieństwa wszelkich konfliktów zbrojnych, jakie ludzkość znała przed 1939 rokiem. Zbrojną walkę pozbawiła jakiegokolwiek etosu, zamieniając ją wprost w ludobójstwo, które stało się okazją do szaleńczego tańca najmroczniejszych, najbardziej godnych potępienia ludzkich instynktów, co objawiło prawdę o zasadniczym braku granic, do jakich może posunąć się okrucieństwo.

Ten straszny świat również okazał się „nowym lądem” dla młodzieży wychowywanej w atmosferze określonych ideałów i wartości. Okropieństwa oglądane na co dzień zmusiły do ich weryfikacji, lub inaczej - do ich przystosowania do warunków nowego, nieznanego dotąd świata karabinów maszynowych, bomb i podziału ludzi na rasy gorsze bądź lepsze. Taka rzeczywistość była poprzednim pokoleniom nieznana, nikt więc nie mógł pokierować młodych ludzi i pomóc im w jej ogarnięciu; drogę do pozostania w tych warunkach pełnowartościowym człowiekiem musieli odnaleźć sami.

Literalnie pojęcia „Pokolenia Kolumbów” po raz pierwszy użył Roman Bratny w powieści „Kolumbowie. Rocznik 20.”, stanowiącej przejmujący zapis losów młodych Warszawiaków w czasie II wojny światowej. Zaliczani do tego grona bohaterowie brali czynny udział w działaniach wojennych, czyniąc ofiarę ze swej młodości i towarzyszących jej marzeń na pomniku wzniesionym przez Powstanie Warszawskie. Wszyscy uczestniczyli również w działaniach konspiracyjnych, prowadząc jednocześnie ożywioną działalność artystyczną i naukową. Do Pokolenia Kolumbów zaliczają się tak wielkie postaci polskiej literatury, jak Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Borowski, Stanisław Lem, czy autor wspomnianej wyżej powieści, Roman Bratny. Nie zawsze pamiętamy o tym, iż do najbardziej tragicznego pokolenia w historii należał również największy Polak czasów nowożytnych - Karol Wojtyła.