Stanisław Lem „Opowieść o pilocie Pirxie” - opracowanie utworu

„Opowieści o pilocie Pirxie” autorstwa Stanisława Lema to zbiór opowiadań science fiction, których bohaterem jest kosmonauta - tytułowy Pirx. Towarzyszymy mu podczas całej jego zawodowej drogi - od momentu, kiedy jest jeszcze młodym, nieco „gapowatym” rekrutem w pierwszym opowiadaniu do czasu, kiedy zostaje komandorem.

Pirx podczas całej swojej kariery rozwiązuje różne zagadki, między innymi zaginięcia dwóch pilotów - w opowiadaniu „Patrol” czy zaginięcia robotów w opowiadaniu „Wypadek” kilkakrotnie unika śmierci, na przykład uratowany przez robota górniczego w „Polowaniu”, przeżywa także wiele przygód związanych z próbami nawiązania kontaktu z inną cywilizacją lub przebywając w towarzystwie robotów.

Dokończenie przygód Pirxa odnaleźć można w powieści Lema „Fiasko”, gdzie bohater połowicznie umiera. Zostaje odratowany przez naukowców, jednak nie jest to już ta sama postać - naukowcy zszywają go z ciał dwóch osób.

Tematyka książki krąży wokół problemów związanych ze spotkaniem człowieka z maszyną . Zostały tu skonfrontowane ze sobą typowy dla człowieka i „maszynowy” sposób myślenia i działania. Z tego zderzenia wynikać mogą różne rzeczy. W „Teście” maszyny wystawiają na próbę człowieka. Dzieje się to oczywiście w sposób przemyślany i zaprojektowany przez konstruktorów. W opowiadaniach „Patrol”, „Odruch warunkowy” i „Anananeke” nieprzewidziane awarie maszyny stają się zagrożeniem dla ludzi, którzy ślepo wierzą w ich działanie. Maszyny mogą też nabierać ludzkich cech lub odruchów, jak to miało miejsce w opowiadaniach „Teminus”, „Polowanie”, czy „Wypadek”. Wreszcie może stać się też tak, jak zostało to opisane w opowiadaniu „Rozprawa”, gdzie zbuntowany android stanowiący część załogi próbuje przejąć kontrolę i władzę nad światem.

Wszystkie te rozważania autor wplótł w sensacyjne fabuły swoich opowiadań. Dzięki temu zbiór nie jest dziełem filozoficznym a staje się sensacyjną niemal, trzymającą w napięciu opowieścią. Bohater opowieści staje się przy tym, jak określił to Jerzy Jarzębski „człowiekiem sukcesu”. Udaje mu się, bo nie próbuje znaleźć rozwiązania tylko za pomocą opartego na konkretnych procedurach myślenia naukowego. Pirx w rozwiązywaniu zagadek oprócz przesłanek naukowych, czysto racjonalnych posługuje się także intuicją, jest gotowy do eksperymentowania. W ten sposób udowadnia, ze człowiek to integralny układ myślenia racjonalnego, duchowości i fizyczności. Nie da się tego rozdzielić.

Pirx w opowiadaniu „Rozprawa” zastanawia się właśnie nad tym, co odróżnia człowieka od maszyn, na czym polega człowieczeństwo. Dochodzi do wniosku, że podstawową i być może najważniejszą różnicą, tą odróżniającą jest właśnie niedoskonałość ludzka. Bohater mówi, że „człowieczeństwo jest sumą naszych defektów i mankamentów, naszej niedoskonałości, jest tym, czym chcemy być a nie potrafimy, nie możemy, nie umiemy, to jest po prostu dziura między ideałem a realizacją”. W ten sposób wyraża on poglądy samego autora, który przecież w późniejszych dziełach przestrzegał przed zagrożeniami, jakie płynąć mogą z rozwoju techniki i cywilizacji, przed tym, że poprzez zbytnią chęć rozszerzania granic ludzkiego poznania człowiek może zagubić swoją tożsamość.

„Opowieści o pilocie Pirxie” są więc ściśle związane z poglądami, jakie Stanisław Lem wygłaszał w swoich innych utworach. Nie chodzi tu zresztą tylko o powieści, bo przecież te same tezy wygłasza w pisanych przez siebie formach dyskursywnych - w „Dialogasz” czy „Sumie technice”. Tak naprawdę opowiadania z tego zbioru to rozważania nad ludzką naturą i nad zależnością, choć może raczej wypadałoby powiedzieć współzależnością i koegzystencją, człowieka i maszyny.