Poezja Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego - motywy - Bóg, świat, człowiek

Świat, Bóg i człowiek są najważniejszymi motywami w poezji Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Świat i Bóg stanowią opozycyjne wartości, między którymi musi wybierać człowiek. Pierwsza z nich symbolizuje dobra doczesności, które Sęp-Szarzyński charakteryzuje jako złudne i ulotne. Są to pieniądze, sława, tytuły i pokusy zmysłowe. Bóg z kolei, jest tą wartością, którą powinniśmy wybrać, jeśli chcemy po śmierci pójść do nieba. Stanowi przyczynę, dla której winniśmy sprzeciwiać się elementom, ofiarowanym nam przez świat. Człowiek stale musi dokonywać trudnych wyborów. Jego życie jest jak spacer linoskoczka po linie. Jest zmuszony nieustannie kontrolować swoje działanie i odpierać mnożące się pokusy. Życie stanowi walkę, której sami nie jesteśmy w stanie wygrać. Jedynie z pomocą Boga może nam się to udać.

Mikołaj Sęp-Szarzyński był poetą metafizycznym. Oznacza to, iż jego poezja znacząco odróżniała się od wzorców popzedzającego barok - renesansu. Poezja metafizyczna zawierała sporą dawkę niepokoju egzystencjalnego związanego z przemijaniem i ulotnością życia doczesnego. Ważnym tematem w poezji metafizycznej był Bóg. Zajmowała się ona także postawą człowieka wobec pragnienia wieczności. Co ciekawe, posługiwała się terminami zaczerpniętymi z teologii, filozofii, czy nauki.

Z tego względu, Sęp-Szarzyński propagował wartości chrześcijańskie, podkreślając jednocześnie, jak słabą jednostką jest człowiek. W wierszu pt. „Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc.” zaznacza niedoskonałość ludzką, dziwiąc się zarazem Bożemu miłosierdziu. Nie jest w stanie pojąć, jak wielki i doskonały Bóg może pragnąć miłości małego i ułomnego człowieka. Sęp ukazuje nam człowieka jako istotę godną pogardy ze względu na słabą wolę i uleganie pokusom. Jednak jego życie, które rozpoczyna się i kończy w bólu, zyskuje wartość ze względu na Boga. To Jego miłość oraz możliwość odwzajemnienia uczucia z naszej strony sprawia, że ludzkie życie nie jest totalnie bezwartościowe. Bóg nazywany jest w poezji Sępa wieloma imionami, określającymi Jego przymioty. W omawianym wierszu jest to Bóg „…nieskończony, / W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie  / Sam przez się” żyjący. Epitety te jeszcze dobitniej podkreślają kontrast między człowiekiem, który „krótko tu na świecie żywie, / I to odmiennie, nędznie, bojaźliwie, / Ginie”.

W jednym z najbardziej znanych wierszy poety, który nosi tytuł: „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”, przedstawiona zostaje wizja człowieka „wątłego, niebacznego, rozdwojonego w sobie”, a więc znów chwiejnego, łatwo ulegającego pokusom i chwilowym porywom. W świecie, który stanowi jedną wielką pułapkę, szatan nieustannie zastawia sidła, skłaniając nas do grzechu. Ciało pozostaje naszym największym wrogiem, gdyż to głównie z jego przyczyny popełniamy występki i nieprawości. Ratunkiem znowu jest Bóg. I w tym sonecie został On określony w sposób rozbudowany: „Królu powszechny, prawdziwy pokoju / Zbawienia mego”.

W sonecie V pt. „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” główny nacisk połączony jest na pokusy, jakie wiążą się ze światem. Są to bogactwa i pieniądze, pragnienie władzy oraz sławy, a także przyjemności. Są to jednak rzeczy przemijające i nietrwałe, podmiot liryczny ustosunkowuje się do nich negatywnie, chociaż zdaje sobie sprawę, że natura ludzka skłania człowieka do ulegania różnorodnym pokusom.

Podsumowując, Świat stanowi dla człowieka wieczne zagrożenie ze względu na liczne pokusy. Człowiek stara się je odpierać, jednak niezbędna jest mu pomoc Boga. Poezja Sępa staje się tu dydaktycznym drogowskazem, który pomaga zauważyć miłosierdzie, ale i potęgę Boga. To dzięki Jego miłości, jak przekonuje w swojej poezji Mikołaj Sęp-Szarzyński, człowiek może żyć i starać się być coraz leprzym i pobożniejszym.