Ryszard Kapuściński „Cesarz” - Hajle Sellasje. Charakterystyka

Hajle Sellasje był cesarzem i władcą Etiopii, państwa w Afryce środkowo-wschodniej, sąsiadującego między innymi z Somalią. Epoce panowania cesarza poświęcona jest książka Ryszarda Kapuścińskiego, polskiego reportażysty i dziennikarza, który spędził w Afryce kilkanaście lat, był także w Etiopii. Kapuściński opisuje model władzy Sellasje i czasy jego panowania przy pomocy relacji byłych dostojników pałacowych i urzędników. Nie ma w książce wypowiedzi samego Sellasje – w czasach kiedy Kapuściński był w Etiopii, władca przebywał w areszcie domowym, a wkrótce potem zmarł. Inne źródła podają, że cesarz został zamordowany krótko po tym, jak utracił władzę.

Hajle Sellasje to mężczyzna niewielkiego wzrostu, szczupły, z wielkimi, przenikliwymi oczami. Nie ma wykształcenia, nie skończył żadnych szkół, nie umie pisać ani czytać. Sellasje był synem gubernatora jednej z prowincji, po raz pierwszy objął władzę w 1930 roku, w wieku trzydziestu ośmiu lat. Pięć lat później utracił tron, po zajęciu Etiopii przez armię Włoch. W 1941 roku Włosi zostali wyparci z Etiopii przez wojska alianckie, od tej daty rozpoczyna się okres ponownego panowania cesarza, nieprzerwany aż do rewolucji w 1974 roku.

Charakterystykę Hajle Sellasje przekazują urzędnicy i dostojnicy, z którymi rozmawia Kapuściński. Z ich opisu wynika, że cesarz jest osobą podejrzliwą – codziennie rano wysłuchuje raportów trzech donosicieli, informujących o najnowszych wydarzeniach i dworskich plotkach. Sellasje nie lubi pory nocnej, bo uważa, że w ciemności legną się plany spiskowców, zmierzających do pozbawienia go władzy. Cesarz otacza się przepychem i wystawnym dworem, zatrudnia dziesiątki osób, które umilają mu życie i potwierdzają jego majestat – na przykład człowieka, który otwiera przed nim drzwi, kolejnego, który podsuwa poduszki pod jego nogi, kiedy Sellasje siada czy następnego, którego zadaniem jest kłanianie się odpowiednią ilość razy i pokazywanie, która jest godzina. Bez tych wszystkich sług cesarz mógłby się obejść, ale ich posiadanie świadczy o jego pozycji. To taka wschodnia mentalność – im więcej ludzi w twoim orszaku, tym jesteś potężniejszy i więcej znaczysz. Cesarz uwielbia też ceremonie związane ze sprawowaniem władzy. W pałacu obowiązuje ściśle przestrzegany harmonogram – codzienne urzędowanie podzielone jest na godzinę nominacji, godzinę kasy, godzinę ministrów i godzinę sprawiedliwości. Władca lubuje się też w tytułach, mających podkreślić jego boskie pochodzenie: nazywany jest „Zwycięskim lwem plemienia Judy” czy „Wybrańcem Bożym”.

Utrzymanie tak gigantycznego dworu i liczne podróże – Hajle Sellasje chętnie odwiedza kraje Europy Zachodniej, gdzie uważany jest za demokratę i przyjmowany z otwartymi ramionami – rujnuje budżet państwa, co w końcu doprowadza do niezadowolenia i wybuchu rewolucji. To jednak następuje dopiero w 1974 roku, u schyłku życia cesarza. Polityka Hajle Sellasje polega na jak najdłuższym utrzymaniu stanu posiadania – starannie tłumi wszelkie bunty, choć czasem lubi uchodzić za władcę sprawiedliwego i miłosiernego. Kiedy chłopi jednej z prowincji buntują się przeciwko wysokim podatkom, cesarz każe je odwołać, ale potem stopniowo i powoli je podnosi, tak, by nikt nie mógł powiedzieć, że władca ugiął się przed prostym ludem. Władca Etiopii jest jednym z twórców Kongresu Jedności Afrykańskiej – założycielskie spotkanie tej organizacji odbywa się właśnie w Addis Abebie w 1963 roku.