Wzorce osobowe renesansu – wyjaśnienie i przykłady dzieł

Do wzorców parenetycznych (wzorów postępowania w życiu) doby renesansu możemy zaliczyć:

1. Wzorzec ziemianina
Wzorzec ziemianina występuje w prozie Mikołaja Reja oraz w „Pieśni Świętojańskiej o Sobótce” Jana Kochanowskiego. W „Żywocie człowieka poćciwego” Rej opisuje jak powinno wyglądać życie dobrego właściciela ziemskiego. Dzieło to ma charakter dydaktyczny – autor chce nam w nim ukazać jak należy żyć.

W utworze Rej opisuje życie ziemianina od dzieciństwa aż po starość. Mówi o tym, jak należy wychowywać i kształcić dzieci, aby wyrosły na pożądnych,obywateli; jak powinien zachować się młodzieniec, a jak osoba w średnim wieku. Młody człowiek powinien nabyć ogłady na dworze oraz wyjechać za granicę, aby zdobyć wiedzę na temat otaczającego go świata. Po powrocie do ojczyzny powinien znaleźć sobie żonę i zająć się obowiązkami gospodarskimi, nie zapominając jednocześnie o swojej ojczyźnie. Rej wspomina o konieczności postępowania zgodnie z zasadami moralnymi. Przestrzega przed nadmiernym umiłowaniem pieniądza, chęcią życia ponad stan i pijaństwem. Ziemianin to człowiek cieszący się szczęściem rodzinnym i żyjący na łonie natury. Jego postępowanie winno być zawsze moralne i rozsądne. Dzięki tym cnotom doświadczy dobrego życia i nie będze musiał się obawiać śmierci.

2. Wzorzec dworzanina
Wzorzec dworzanina odnajdujemy w utworze Łukasza Górnickiego pod tytułem „Dworzanin polski”.  Idealny dworzanin to ktoś dobrze urodzony, mężny, inteligentny i wychowany. Osoba ta powinna znać się na sztuce, a przede wszystkim na muzyce oraz biegle posługiwać się językiem ojczystym (wówczas na dworach do dobrego tonu należało używanie języków obcych). Mimo, iż idealny szlachcic posługiwał się na co dzień polszczyzną, nie oznacza to bynajmniej, że nie miał znać języków obcych. Umiejetność posługiwania się w innych jezykach była przez Górnickiego wysoko ceniona.

3. Wzorzec patrioty
Wzorzec patrioty odnajdujemy w wielu dziełach renesansowych – na przykład w dramacie Jana Kochanowskiego pod tytułem „Odprawa posłów greckich”. Treść tego utworu nawiązuje do mitu o wojnie trojańskiej. Wzorem do naśladowania jest w tym utworze Antenor – który nie daje się w żaden sposób przekupić. Uważa, że Helenę należy oddać z powrotem mężowi, aby nie narazić kraju na zniszczenia wywowłane wojną. Dla niego najważniejsze jest dobro ojczyzny. Nie dba o własne korzyści. Potrafi zaryzykowac przyjaźń, aby uratować swój kraj.
 
4. Poeta doctus
Poeta doctus to poeta uczony. Takim artystą był bez wątpienia Jan Kochanowski, który w ciągu swojego życia odbył studia na wielu uniwersytetach (zarówno w kraju, jak i za granicą). To, że była to osoba o dużej wiedzy, widać w jego utworach. Ich styl jest wysoki, polszczyzna w jego wydaniu jest piękna, a wiersze jego autorstwa cechuje niepowtarzalny styl. Jego przeciwieństwaem jest Mikołaj Rej, który nie należał do osób, które długo się kształciły. Jan Kochanowski zapisał się w historii literatury polskiej także jako tłumacz psalmów, do czego z pewnością wykorzystał zdobytą podczas studiów wiedzę. O jego wszechstronnym wykształceniu i wielości zainteresowań świadczą także poglądy filozoficzne zawarte w jego utworach – odwoływał się do stoicyzmu i epikureizmu, znane mu były postaci mitologiczne i dawni poeci. Dla wielu późniejszych artystów jest niedoścignionym wzorem człowieka renesansu.