Jonathan Swift „Podróże Guliwera” - motyw utopii - opracowanie

Utopia to coś nierealnego, nierzeczywistego, a w literaturze - gatunek opisujący idealne systemy społeczne, działające według sprawiedliwych i równych dla wszystkich zasad. Od czasów starożytnych poeci i pisarze opisywali utopie, starając się znaleźć w nich receptę na niedoskonałość realnie istniejących państw.

„Podróże Guliwera”, powieść Jonathana Swifta, opowiada o przygodach tytułowego bohatera, miłośnika podróży i obieżyświata. W swoich wyprawach Guliwer trafia do różnych krain, a każda z nich określona może być utopią. W państwie Liliputów, maleńkich ludzi zamieszkujących dalekie wyspy, tak jak w państwach europejskich, władzę sprawuje król. Monarcha otacza się dworem, ma armię i flotę. Jednak kodeks karny różni się od europejskiego - Lilipucianie najdotkliwiej karzą donosicieli i oszustów. Ten, kto doniesie na kogoś, a oskarżenie okaże się nieprawdziwe, traci cały majątek. Oszustwo karane jest ciężej niż kradzież. „Co kraj, to obyczaj” - myśli sobie Guliwer, który nie rozumie tych różnic.

Utopią jest także kraj olbrzymów. Mieszkający tam ludzi są kilkakrotnie więksi od Guliwera. Król olbrzymów krytycznie patrzy na porządek prawny w Anglii. Nie rozumie, skąd państwo czerpie zyski, bo z opowieści Guliwera wynika, że skarb wydaje więcej niż do niego wpływa z podatków. Monarcha nie może się nadziwić, że Anglicy utrzymują najemną armię, bo na wyspach olbrzymów króla broni pospolite ruszenie. Wysłuchawszy opowieści Guliwera, władca stwierdza, że w Anglii liczy się nie sprawiedliwość i uczciwość, ale w karierze pomaga występek, lenistwo i niewiedza. „Większa część twoich współziomków jest najszkodliwszym rodzajem robaków, jakiemu po powierzchni ziemi pozwoliła się czołgać natura” - mówi król do bohatera. Monarcha nie chce, by Guliwer zdradził mu przepis na proch, bo boi się tak potężnej broni, woli jej nie posiadać. To utopia w czystej formie. Który z prawdziwych władców zrezygnowałby z umocnienia swojej potęgi i wywołania przerażenia wśród wrogów? Prawa w krainie olbrzymów są proste i krótkie, zakazane jest tworzenie przepisów, które miałaby więcej słów niż liter alfabetu, a jest ich 22. Olbrzymi uczą się tylko czterech przedmiotów, jakimi zajmuje się też nauka - to obyczaje, historia, poezja i matematyka. Wszystko inne jest dla nich zbędne, wprowadza niepotrzebne komplikacje.

Utopią jest także kraina Houyhnhnmów, rozumnych koni, które rządzą istotami podobnymi do ludzi. Konie pogardzają swoimi poddanymi i uważają ich za gorszych. Władcy wyspy mają utopijne pojęcie o prawdzie i kłamstwie. W ich kraju nikt nie kłamie, bo mowa używana jest do przekazywania wiedzy o rzeczach, które są. Mówienie o rzeczach zmyślonych powoduje powiększenie nieświadomości tego, do kogo skierowane są te słowa. Król rozumnych koni nie pojmuje opowieści Guliwera o przyczynach wojen w Europie - czyli żądzy władzy i ambicji królów, waśniach religijnych czy podstępnej polityce, mającej pozbawić innych monarchów ich państwa. Potem bohater opisuje działanie sądów i sędziów, czyli przekupstwo, fałszywe oskarżenia i korupcję. Opowiada też o ogromnej potędze pieniądza. Władca koni nie rozumie tego, bo w jego kraju pieniądze nie mają znaczenia, a żywność dostępna jest dla wszystkich. Guliwer tłumaczy, że w Anglii także żywności jest pod dostatkiem, ale wysyła się statki w dalekie krainy, by przywozić wyszukane specjały i smakołyki dla zaspokojenia próżności najbogatszych ludzi i królów. Rozmówca Guliwera nie może też pojąć źródła chorób, na jakie cierpią ludzie. Bohater tłumaczy, że to skutek nałogów, nieumiarkowania w jedzeniu i piciu.

Po rozmowie z Guliwerem władca koni stwierdza, że Jahusi, istoty służące koniom, mają bardzo wiele cech podobnych do ludzi z ojczyzny Guliwera. Tak jak oni są złośliwe, walczą między sobą o drogocenne kamienie, które znajdują w ziemi (porównanie do ludzkich pieniędzy), chorują jak ludzie (konie nie znały chorób), odurzają się specjalnymi korzeniami (nałogi), mają naczelnika, zwykle brzydszego i bardziej niegodziwego od innych (porównanie z pierwszym ministrem czyli premierem z opowieści Guliwera). Bohater książki Swifta nie potrafi zaprzeczyć tym zarzutom, tym bardziej, że król koni opowiada, że jego pobratymcy kierują się rozumem i rozsądkiem, nie wdają się w niepotrzebne spory i dyskusje. Główne zalety jego narodu to umiarkowanie w jedzeniu i piciu, pilność i dbałość o fizyczną sprawność.  Houyhnhnmowie mają dość ubogi język, brakuje w nim słowa „zło”, by wyrazić taki stan, opisują zachowania Jahusów, czyli istot podobnych do ludzi, którymi władają.

Dla Guliwera kraj ten wydaje się rajem. Buduje sobie mały domek i mieszka w pobliżu swojego przyjaciela. Z radością stwierdza, że nikt nie zmusza go do interesowania się polityką, nikt nie próbuje oszukać i podać do sądu pod fałszywym oskarżeniem. Sam troszczy się o siebie i zdobywa pożywienie. Nie boi się nadejścia wojny ani głodu. Sielanka nie trwa długo - rozumne konie nie godzą się, by człowiek, przypominający Jahusa przyjaźnił się z którymś z Houyhnhnmów. Guliwer musi odpłynąć do domu.