Narodowy socjalizm - definicja, charakterystyka, przykłady

Sposób patrzenia na współczesną rzeczywistość uległ radykalnej zmianie w obliczu funkcjonowania krwawych ruchów totalitarnych i II wojny światowej. Trudno patrzeć na świat i człowieka po 1945 roku, nie mając w pamięci strasznych wydarzeń lat wojny, m.in. istnienia obozów zagłady i holocaustu. O tym, w jak dużym stopniu jesteśmy podatni na przyjmowanie perspektywy – nazwijmy ją – wojennej, świadczy fakt, iż wiele z pojęć zostało przedefiniowanych, rozpoznajemy je niemal wyłącznie jako zjawisko związane z tym okresem. Tak jest w przypadku terminu „narodowy socjalizm”, który przeciętnemu człowiekowi nie skojarzy się inaczej niż z hitlerowską doktryną nazizmu. Jednakże jest to wyłącznie potoczna definicja.

Prawidłowym opisem narodowego socjalizmu będzie stwierdzenie, iż jest to doktryna powstała we Francji przed I wojną światową, próbująca połączyć ze sobą elementy nacjonalizmu i socjalizmu, tworząc w ten sposób nową ideologię. Nazizm zaś będzie wyłącznie próbą przełożenia ideologii narodowego socjalizmu na warunki panujące w hitlerowskich Niemczech.

Na gruncie francuskim w II połowie XIX wieku powstał silny nurt kontestacyjny wobec III Republiki, kapitalizmu i rządów liberalnego establishmentu. Krytyka wyszła zarówno ze środowisk prawicowych, jak i lewicowych. Jedna i druga strona wystąpiły z podobnym programem. Na czoło postulatów wysunęły się hasła antysemickie. Żydzi byli zwalczani jako element będący na usługach liberalnego demokratyzmu i trzymający w ręku cały francuski kapitał. Na tym etapie socjaliści nie wysuwali jeszcze postulatów nacjonalistycznych, ale sprzeciw wobec finansjerze żydowskiej wprowadził ich na drogę stwierdzenia, iż występuje ostry podział na rasę aryjską (do której zaliczano Francuzów i Niemców) i semicką. Za pierwszą zwartą organizację o charakterze narodowo-socjalistycznym można uznać ruch Jaune, który nawoływał do jednoczesnego przeprowadzenia rewolucji socjalnej i narodowej; odrzucał on też ideę internacjonalizmu.

Ostateczny program narodowych socjalistów sformułował Maurice Barres w 1898 roku. Oprócz wspomnianego już bojkotu ekonomicznego Żydów znalazły się w nim hasła protekcjonizmu i nacjonalizacji narodowej gospodarki, zwalczania kapitału zagranicznego i pracowników, którzy byli obcokrajowcami, a także sprzeciwu wobec asymilacji cudzoziemców. Do tych postulatów dołączyły te typowo socjalne, np. zapewnienie bezpłatnej opieki i szkolnictwa zawodowego najbiedniejszym obywatelom czy niedrogie kredyty dla gospodarzy rolnych. Ważne miejsce wyznaczono proletariatowi, z którym utożsamiano pojęcie narodu. Jak widać, dokonała się synteza haseł narodowych i socjalistycznych.

Sojusz prawicy i lewicy trwał aż do tzw. afery Dreyfusa, która postawiła te obozy po przeciwnych stronach barykady i jednocześnie skierowała lewicę w kierunku internacjonalizmu. Późniejsze wydarzenia potwierdziły, iż na dłuższą metę nie jest możliwa taka współpraca. Wkrótce wzory francuskie przejęło środowisko związane z Adolfem Hitlerem i nadało im nowe, niezwykle brutalne, oblicze.

Obecnie nie próbuje się nadawać żadnym zjawiskom miana narodowego socjalizmu, bowiem od momentu pojawienia się doktryny nazistowskiej pojęcie to ma jednoznacznie negatywne konotacje.