Ustrój polityczny Polski - charakterystyka

Przeobrażenia ustroju politycznego Rzeczpospolitej Polski dokonały się po upadku systemu komunistycznego w 1989 roku. Po transformacji wprowadzono w Polsce system demokratyczny z gospodarką rynkową. Wkrótce zaczęto prace nad nową konstytucją. W październiku 1992 roku przyjęto tzw. małą konstytucję, która ustalała relacje między władzą ustawodawczą i wykonawczą. Natomiast 2 kwietnia 1997 roku została uchwalona ustawa zasadnicza Rzeczpospolitej Polski obowiązująca do dnia dzisiejszego. Zgodnie z jej zapisem Polska jest republiką parlamentarną. 

Za podstawy polskiego ustroju politycznego uznano zasady: państwa prawa, zwierzchnictwa narodu, pluralizmu politycznego, podziału władzy oraz prawa wyborczego. Władzę ustawodawczą (legislatywę) sprawuje parlament, składający się z Sejmu i Senatu, wykonawczą (egzekutywę) Rada Ministrów oraz Prezydent RP, natomiast sądowniczą (judykatywę) sądy i trybunały (z których najważniejsze są: Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał Stanu).

Sejm RP tworzy 460 posłów wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (powszechnych, bezpośrednich, równych, proporcjonalnych i tajnych) na okres 4 lat. Decyzję o przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych podejmuje prezydent, najpóźniej 90 dni przed wygaśnięciem kadencji. Nie zawsze Sejm sprawuje władzę przez cały czteroletni okres, zdarza się, iż głowa państwa albo on sam (decyzją 2/3 posłów) skraca kadencję. Wówczas kolejne wybory muszą się odbyć w ciągu najbliższych 45 dni. Prace tej izby parlamentu odbywają się podczas posiedzeń plenarnych (udział w nich biorą wszyscy posłowie) oraz posiedzeń komisji sejmowych. 

Dodatkowo Sejm posiada swoje organy wewnętrzne, którym przydzielone są konkretne funkcje: Marszałek Sejmu (przewodniczy obradom izby poselskiej i Konwentu Seniorów; kieruje pracami Prezydium Sejmu), Prezydium Sejmu (Marszałek i 5 wicemarszałków; ustala i nadzoruje plan pracy Sejmu), komisje sejmowe (robocze organy; rozpatrują projekty ustaw) oraz Konwent Seniorów (odpowiada za współpracę klubów poselskich). Sejm RP spełnia trzy zasadnicze funkcje: ustawodawczą (m.in. poprzez inicjatywę ustawodawczą i ustanawianie uchwał), kreacyjną (kreuje niektóre organy państwowe, np. Radę Ministrów) oraz kontrolną (np. poprzez absolutorium, zapytania poselskie, interpelacje). Drugą izbę parlamentu stanowi Senat, także wybierany w wyborach (kadencja trwa 4 lata). Tworzy go 100 senatorów. Senat posiada inicjatywę ustawodawczą, a także wydaje opinie na temat ustaw uchwalonych przez Sejm, zatwierdza je lub zgłasza do nich poprawki.

Władza wykonawcza skupia się w rękach Prezydenta RP i Rady Ministrów. Głowa państwa jest wybierana na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich. Do jego kompetencji należy, m.in. wyznaczanie terminu wyborów parlamentarnych, skracanie kadencji Sejmu, inicjatywa ustawodawcza, powoływanie prezesa Rady Ministrów, nadawanie orderów i odznaczeń państwowych, zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP oraz reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej i ratyfikowanie umów. Obok prezydenta drugim organem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów, czyli rząd, na czele którego stoi premier (desygnowany przez głowę państwa). Poza premierem Radę Ministrów tworzą: wicepremierzy, ministrowie i przewodniczący komitetów. 

Rząd jest ciałem kolegialnym, które ma za zadanie kierować całością polityki wewnętrznej, zagranicznej i administracyjnej. Rada Ministrów posiada inicjatywę ustawodawczą, tworzy projekt budżetu, nadzoruje samorządy terytorialne, wypełnia ustawy, jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo narodowe. 

Władzę sądowniczą tworzą w Polsce sądy i trybunały. Naczelnym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, którego głównym zadaniem jest sprawowanie kontroli nad orzecznictwem sądów powszechnych i szczególnych. Natomiast w kwestii zgodności ustaw, przepisów prawa i umów z Konstytucją rostrzyga Trybunał Konstytucyjny. Wreszcie ostatni bardzo ważny organ sądownictwa stanowi Trybunał Stanu, który sądzi osoby pełniące ważne funkcje w państwie, które naruszyły Konstytucję, m.in. prezydenta.a