Prawo naturalne a prawo stanowione - porównanie

Przyjmuje się, iż prawo naturalne (lex naturalis) i prawo stanowione (ius civile; często nazywane bywa również prawem pozytywnym) są wobec siebie przeciwstawne. Za prawo naturalne uznaje się taki zespół norm postępowania, który powstaje niezależnie od ustawodawstwa i nie wynika z przepisów prawnych czy ustaleń człowieka, ale pochodzi od jakiejś istoty nadprzyrodzonej bądź wyższego porządku naturalnego. 

Natomiast prawem stanowionym nazwiemy zbiór norm przyjętych w wyniku procesu tworzenia prawa, które są na człowieka nałożone przez państwo. Biorąc pod uwagę tylko te dwie krótkie definicje jesteśmy w stanie wskazać na zasadnicze różnice między nimi. Przede wszystkim odmienne są źródła prawa - w przypadku lex naturalis są to Bóg (w koncepcjach religijnych), niezmienna natura ludzka albo natura społeczna, natomiast źródłem ius civile jest prawodawca (którym może być odpowiedni organ państwowy, władca etc.). Zatem w pierwszym ujęciu prawo to nie tylko wytwór myśli ludzkiej, ale przede wszystkim dzieło wyższego porządku, jakiegoś absolutu. 

Inaczej jest w przypadku prawa stanowionego - tu prawo jest wyłącznie efektem działania człowieka, który tworzy reguły postępowania i organy, które odpowiadają za ich ustanawianie (prawo powstaje w ściśle określony sposób, zgodnie z pewnymi procedurami). Prawo naturalne jest niezmienne i trwałe, nie ulega zniesieniu bądź przemianom, żaden porządek prawny nie jest w stanie go zlikwidować, z kolei prawo pozytywne ma naturę zmienną, podlega przobrażeniom w zależności od sytuacji społecznej, politycznej czy prawnej; każdy upoważniony do tego organ może uchylić obowiązywanie aktualnego porządku prawnego, tutaj prawo może podlegać reinterpretacji czy uzupełnieniu. Różne jest także podejście tych porządków do kwestii etycznych. Lex naturalis bezpośrednio łączy się z zagadnieniem moralności, nacechowane jest pod względem takich wartości jak dobro i zło, sprawiedliwość, godność etc. 

Zupełnie inaczej przedstawia się to w przypadku prawa stanowionego - nie posiada ono aksjologicznego uzasadnienia (a wyłącznie tetyczne) i nie podlega ocenom (nie można mówić o dobrym albo złym prawie), wyraźnie rozgranicza się prawo od moralności. Wreszcie w przypadku podejścia prawnonaturalnego przyjmuje się, iż prawo naturalne jest nadrzędne wobec pozytywnego, zaś w przypadku kultury prawa stanowionego nie ma innego prawa niż ius civile, tylko ono jest obowiązujące i legitymizuje samo siebie. Prawo naturalne jest prawem niepisanym, natomiast pozytywne z reguły jest spisane w różnego typu kodeksach, ustawach, przepisach prawnych. Warto poruszyć jeszcze jedną kwestię różnicującą te dwa porządki, mianowicie chodzi o podejście do występowania w systemie prawnym tzw. luzów decyzyjnych. W przypadku prawa stanowionego stara się, by one nie występowały, bowiem prawo ma być jak najbardziej precyzyjne, bez luk, natomiast w lex naturalis ich istnienie jest wskazane, bowiem stwarza to możliwość wprowadzenia elementów porządku moralnego.