Nacjonalizm - Nacjonalizm gospodarczy - definicja, charakterystyka, przykłady

Nacjonalizm gospodarczy (nazywany też ekonomicznym) jest rodzajem ideologii, której główne założenia opierają się na dążeniu do osiągnięcia mocnej pozycji ekonomicznej państwa. Silna pozycja gospodarcza ma być zabezpieczeniem niezależności politycznej. Nacjonalizm gospodarczy może przybrać formę zewnętrzną, czyli rywalizacji i zwalczania (pod względem ekonomicznym) innych krajów albo też wewnętrzną – wtedy wrogie zachowania skupiają się na mniejszościach narodowych i etnicznych, które są potencjalnym zagrożeniem dla rodzimej gospodarki. Przejawem wewnętrznego nacjonalizmu gospodarczego było w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym zwalczanie ludności żydowskiej – uważano, iż Żydzi trudniący się głównie handlem i usługami szkodzą interesom Polaków.

Dla tej doktryny ekonomicznej priorytet stanowi zachowanie albo uzyskanie kontroli nad strategicznymi dziedzinami gospodarki oraz zasobami naturalnymi państwa. Przy ustalaniu planu gospodarczego za najważniejsze kryterium uznaje się potrzeby narodowe. Gospodarka jest niejako podporządkowana interesom państwowym. Zgodnie z nimi i aktualną sytuacją społeczno-ekonomiczną nacjonalizm państwowy może przybrać określone formy. Jego założenia mogą być realizowane m.in. przez interwencjonizm, czyli bezpośrednią interwencję państwa w wolny rynek, industrializm (doktryna ekonomiczna przyznająca czołową rolę przemysłowi ciężkiemu) bądź agraryzm (uznanie rolnictwa za najważniejszą gałąź gospodarki), centralizm (podporządkowanie gospodarki organom państwowym), protekcjonizm (działania mające na celu ochronę rodzimej gospodarki przed zagraniczną konkurencją) czy wreszcie etatyzm, czyli m.in. polityka przejmowania przez instytucje państwowe kontroli nad zakładami prywatnymi.

Nacjonalizm gospodarczy najczęściej jest narzędziem tzw. krajów peryferyjnych, które dopiero chcą osiągnąć szybki rozwój gospodarczy, między innymi na drodze uprzemysłowienia. Omawiana doktryna często pełni też ważną rolę w budowaniu niezależności państwowej i systemu bezpieczeństwa. Poprzez wzmocnienie gospodarki rośnie także pozycja kraju na arenie międzynarodowej. W XXI wieku o potędze państwa decydują przede wszystkim kwestie ekonomiczne – najdobitniejszym przykładem są tu Chiny, Rosja, Japonia czy Stany Zjednoczone, które wykorzystując niektóre elementy nacjonalizmu gospodarczego wzmacniają własną pozycję geopolityczną.

Nacjonalizm gospodarczy cieszył się szczególnym poparciem w okresie dwudziestolecia międzywojennego, spowodowane było to kryzysem ekonomicznym roku 1929. Doktrynę tę wykorzystywały również państwa totalitarne – nazistowskie Niemcy oraz ZSRR. Po II wojnie światowej najbardziej widoczny był on w polityce ekonomicznej krajów bloku radzieckiego. Obecnie pewne przejawy nacjonalizmu gospodarczego możemy dostrzec niemal w każdym kraju – najczęściej łączy się je z elementami innych doktryn.