Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich” - problematyka utworu

Do Troi przybywa dwóch posłów greckich – Odyseusz i Menelaos (mąż uprowadzonej przez Parysa Heleny). Przedstawiają oni królowi Priamowi ultimatum, w myśl którego albo Helena wróci z nimi, albo wznieci się wielka wojna. Władca wycofuje się z dania odpowiedzi i zostawia ją radzie miejskiej. Ci, po rozpatrzeniu sprawy, odmawiają przybyszom. Tak pokrótce można przedstawić fabułę dzieła Jana Kochanowskiego. Przyjrzyjmy się teraz jego problematyce.

Utwór swoją premierę miał na uroczystościach ślubnych Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny dnia 12 stycznia 1578 r. Ówczesny Podkanclerzy Koronny miał także udział w kształtowaniu jego treści, która początkowo była antywojenna. Jednak z powodu szykowanej wyprawy na Rosję, Jan Kochanowski, na prośbę Zamoyskiego, musiał zmienić kończącą dzieło przemowę Antenora.

„Odprawa posłów greckich” to dzieło bardzo silnie sprzężone z polityką państwa polskiego. Przedstawione w nim wydarzenia łatwo można powiązać z tym, co działo się w ówczesnej Rzeczypospolitej. Kochanowski podjął głównie tematykę władzy, ale jego refleksja dotyczy także zachowań zwykłych obywateli.

W dziele Troja została przedstawiona jako państwo nierządne. Panuje w nim kryzys moralności. Król okazuje się tchórzem, który woli składać odpowiedzialność na barki rady miejskiej. Tam natomiast zasiadali ludzie kierujący się własnym dobrem. Przykładem takiej postawy jest Parys, gotów doprowadzić do wojny w imię swoich prywatnych racji (Heleny i zemsty za uprowadzenie Medei).

Przed takim działaniem przestrzega Antenor, ale należy on do mniejszości. Jego argumenty, według których Parys złamał prawo gościnności i chce doprowadzić do rozlewu krwi w imię kobiety, nie trafiają do nikogo. Przykładem zupełnego zepsucia jest Ikeaton – człowiek pozbawiony wszelkich zasad. W zamian za pieniądze gotów jest poprzeć interesy Parysa, chociaż grożą one zagładą państwa. Degradację moralności w Troi najlepiej potwierdzają słowa Odyseusza: „O, nierządne królestwo i zginienia bliskie, / gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość / ma miejsce, jeno wszystko złotem kupić trzeba”.

Kochanowski podejmuje także temat zwykłych obywateli, pragnących zgromadzić jak największe bogactwa. Pokazuje, że młodzi, zamiast pobierać naukę, wolą podążać za swoimi żądzami, tracąc czas na pijatykach i różnego rodzaju zabawach. Ludziom dobro ojczyzny stało się zupełnie obce. Pouczenia dla nich zawarte są głównie w pieśniach chóru.

„Odprawa posłów greckich” pełna jest aluzji do Rzeczypospolitej. Słaba pozycja króla Priama nawiązuje do coraz mniejszej roli władcy w Polsce. Wynik głosowania jest zależny od tego, czy popiera go większość, nieważne czy racja jest po jej stronie. Dzieło kończy się zapowiedzią wojny, która groziła także Rzeczypospolitej. Jednak przede wszystkim widoczne są analogie postaw reprezentowanych przez poszczególnych bohaterów, których można odnieść do działań polskich posłów. Bardzo wymowny jest także fragment pieśni chóru określany tytułem „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”. Zawarty został w niej apel, by ludzie ci mieli świadomość, że władza pochodzi od Boga i trzeba sprawować ją godnie. Należy patrzeć na dobro całego państwa, a nie tylko na własną kieszeń.

Dzieło Jana Kochanowskiego kończy się mową Antenora. Bohater początkowo nastawiony antywojennie, zaapelował, by jak najszybciej zorganizować armię i uderzyć na przeciwnika, zanim przekroczy granicę. Oczywiście było to nawiązanie do wojny z Rosją, którą toczyła Rzeczpospolita.

„Odprawę posłów greckich” można uznać za wielką lekcję patriotyzmu i moralności. Jednakże wskazówki zawarte w dziele Kochanowskiego nie spotkały się z przychylnym przyjęciem. Być może część ludzi odpowiedzialnych za los państwa wzięła je sobie do serca, lecz nadal pozostało wiele osób, dla których najważniejsze było własne dobro. To przez nich państwo polskie przez lata chyliło się ku upadkowi.