Jan Matejko „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” - opis obrazu, interpretacja

Obraz jednego z najsłynniejszych przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego pochodzi z 1873 roku. Na pierwszym planie obrazu przedstawiony jest słynny astronom Mikołaj Kopernik podczas nocnej obserwacji nieba i gwiazd. Kopernik namalowany został w pozie półsiedzącej, jak gdyby lekko przestraszonej, ma rozchylone ręce. W prawej dłoni trzyma cyrkiel – symbol nauki i wszechświata; cyrkiel kojarzony jest również z dziełem tworzenia. Twarz astronoma jest lekko oświetlona, jego oczy są rozszerzone, na twarzy widnieje wyraz zdziwienia, przestraszenia, ale jednocześnie fascynacji.

Mężczyzna przedstawiony jest w akcie iluminacji, uzmysłowienia sobie, odkrycia czegoś ważnego. Druga możliwa interpretacja zwraca uwagę, że Kopernik mógł zobaczyć na niebie jakieś niezwykłe astronomiczne zjawisko, które go zafascynowało. Naukowca otaczają atrybuty związane z jego pracą: mapa nieba, latarnia, książka. Prawdopodobnie miejscem akcji obrazu jest dach katedry fromborskiej, w tle można dopatrzeć się bowiem widoku na Zalew Wiślany i zabudowania Fromborka. Inni badacze twierdzą, że nie da się określić dokładnego miejsca, z drewnianych krużganków nie można było bowiem prowadzić obserwacji nieba, a obraz jest po prostu artystyczną wizją malarza. Tło obrazu to ciemne, rozgwieżdżone niebo.

Dzięki przestrzeni zamkniętej wokół astronoma obraz sprawia wrażenie kameralności i intymności, pokazuje osobistą relację Kopernika z umiłowaną przez niego nauką. Obraz „Astronom Kopernik” należy do średniej fazy twórczości Matejki. Badacze wskazują, że w tym okresie u artysty pojawia się dążenie do indywidualizacji postaci oraz próby uchwycenia ich reakcji czy stanów psychicznym. Doskonale ilustruje to omawiany przeze mnie obraz. Na płótnie Matejce udało uchwycić się dramaturgię przedstawianej sceny. Artysta szczególną wagę przywiązywał również do dokładnego odmalowania strojów, elementów architektury, sprzętów czy akcesoriów. Jest to kolejny dowód na jego olbrzymią fascynację historią, która była jego pasją. I choć niektórzy historycy zarzucają mu zbyt swobodne i niedosłowne podejście do tej materii, Matejko stał się mistrzem w ujmowaniu w historii samego tworzącego ją człowieka.