Tyrania - definicja, opis, przykłady

Tyrania (gr. tyrannis - „władza jednostki”) - forma rządów wywodząca się ze starożytnych, greckich miast-państw, występująca głównie w VII i VI w. p.n.e., w okresie przejściowym między arystokracją a demokracją. Później funkcjonowała jako synonim władzy nieprawej. 

W starożytnej Grecji miała charakter przejściowy. Zaistniała w czasie walk o władzę między ludem i warstwą arystokratów. Najwcześniej pojawiła się w Milecie za tyrana Trazybulosa, później na Samos za Polikratesa, w Atenach za Pizystratydów, w Megarze Teagenesa; silnie rozwinęła się też w Italii, zwłaszcza na Sycylii. Platon wywodził tyranów z arystokracji. Uważał, że to zazwyczaj ci, którzy wszedłszy w konflikt ze swoim stanem, stanęli na czele zbuntowanego ludu. Wówczas, nie było warunków dl wprowadzania demokracji, tyrani zaś realizowali socjalne oczekiwania biedoty, umarzali długi, a ziemię odebraną arystokratom, oddawali bezrolnym, urządzali igrzyska i rozdawali żywność. Rządy tego typu szybko jednak przemijały. Wyczerpanie się zasobów i rozbudzone roszczenia ludu powodowały bunty i przewroty, które kończyły się wprowadzeniem demokracji lub rządów arystokracji. Chociaż tyrania wsparła w kilku wypadkach rozwój miast państw, to jednak została przez starożytnych oceniona raczej negatywnie.

Średniowiecze, widziało w tyranach już tylko despotów i odtąd rządy tego rodzaju nabrały znaczenia zdecydowanie pejoratywnego. W klasycznym rozumieniu, tyrania jest natomiast formą rządów, w której władza ma charakter jednoosobowy i zdobywana jest w sposób nieprawowity, co nie oznacza, że automatycznie wiąże się z okrucieństwem i aparatem represji. 

Z biegiem czasu, termin ten ulegał różnorodnym zmianom. Tyranami nazywano często władców, których rządy budziły antypatię. Nieprawowitość władzy nie była jednak dokładnie określona i jej zakres zależał od kontekstu historyczno-kulturowego. Stąd, np. nowożytni zwolennicy absolutyzmu, Jean Bodin czy Thomas Hobbes, uważali, że tyrania w ogóle nie istnieje, ponieważ każda sprawowana władza jest prawowita. Z kolei radykalni demokraci i rewolucjoniści tyranią nazywali każdy rząd nie posiadający demokratycznej legitymizacji. 

Współcześnie, pojęcia tyranii używa się w znaczeniu potocznym, jako określenia rządów despotycznych, posługujących się formami przymusu, zwłaszcza fizycznego. Uważa się, że są to rządy pozbawione jakiejkolwiek legitymizacji, rządy uzurpatora, dyktatora.