Norma prawna - hipoteza normy prawnej. Definicja, opis, przykłady

Norma prawna jest dyrektywą postępowania, jaka wynika z tekstu prawnego (z przepisów prawa) i która odpowiada na co najmniej dwa pytania: „Kto i w jakich okolicznościach?” oraz „Jak powinien się zachować?”. Norma może także zawierać stwierdzenie konsekwencji, jakie nastąpią, gdy adresat nie zachowa się zgodnie z jej postanowieniami.

Przedstawione powyżej pytania, na jakie powinna odpowiadać norma, przekładają się na jej budowę – wyróżniamy bowiem 2 główne części normy, a także część trzecią – sankcję (konsekwencje, jakie nastąpią w przypadku złamania normy przez adresata). Dwie główne części normy to hipoteza – będąca elementem normy prawnej, który określa adresata (jego cechy, np. wiek, wypełniany zawód) oraz okoliczności (sytuacje, wypadki) i miejsce, w jakich powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę – a także dyspozycja. Dyspozycja jest elementem normy, wskazującym na wzór zachowania: zakaz, nakaz lub przyzwolenie.

Istnieją trzy główne rodzaje norm prawnych, w których hipoteza przybiera różne formy. W koncepcji dwuczłonowej hipoteza jest np. określeniem wyrządzonej szkody, natomiast dyspozycja stwierdzeniem konieczności jej naprawy. Innym przykładem dwuczłonowej normy prawnej (hipoteza występuje tutaj z sankcją, brak jest dyspozycji) jest art. 120 Kodeksu Karnego: „Kto stosuje środek masowej zagłady zakazany przez prawo międzynarodowe” (hipoteza), „podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 10, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności” (sankcja).

Koncepcja trójczłonowa, prócz hipotezy i dyspozycji zawiera sankcję, współcześnie popularność tych norm jest jednak znacznie mniejsza niż w przeszłości, częściej więc stosuje się tzw. normy sprzężone, będące trzecią koncepcją budowy normy prawnej. Na normę sprzężoną składają się dwie normy: norma sankcjonowana i norma sankcjonująca. Na normę sankcjonowaną składają się natomiast hipoteza i dyspozycja. Określają one warunki i adresata danej normy. Norma sankcjonująca stanowi natomiast, jaka sankcja będzie wymierzona względem osoby, która złamie postanowienia normy sankcjonowanej. Norma sankcjonująca jednocześnie upoważnia organy państwa do realizacji sankcji.