Mandat poselski - mandat wolny i imperatywny - porównanie i opis

Mandat przedstawicielski lub inaczej mandat wyborczy oznacza pełnomocnictwo, prawo rządzenia wybranego reprezentanta w imieniu osób, które go wybrały. Osoba posiadająca mandat wyborczy reprezentuje swoich wyborców w organie władzy przedstawicielskiej – parlamencie. Należy podkreślić, że reprezentanci narodu zajmują się przede wszystkim ustawodawstwem; parlament jest więc najwyższą władzą ustawodawczą w państwie. Wyróżnia się dwa podstawowe, choć wyraźnie odmienne, typy mandatów: mandat wolny i mandat imperatywny.

Mandat wolny polega na tym, że wybrana osoba jest przedstawicielem nie tylko własnych wyborców, ale wszystkich mieszkańców danego kraju czy mówiąc inaczej – narodu. W związku z tym reprezentant nie jest związany wolą swoich wyborców. Podczas sprawowania mandatu, np. podczas głosowań w sejmie, kieruje się własnymi opiniami i sądami. Model mandatu wolnego obowiązuje w Polsce, ponieważ zgodnie z art. 104. Konstytucji: „Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”. Koncepcja mandatu wolnego wykształciła się w nowożytności, wcześniej znacznie bardziej popularny był tzw. mandat związany (imperatywny).

Cechą wyróżniającą mandat imperatywny jest fakt, że wybrany w wyborach reprezentant jest związany z wolą osób, które go wybrały. Sprowadza się to do tego, że poseł ma brać pod uwagę wolę i opinie swoich wyborców, którzy mogą oddziaływać w istotny sposób na jego decyzje, sposoby głosowania itp. Co więcej, w przypadku mandatu imperatywnego, wyborcy mogą odwołać swojego przedstawiciela. Tej możliwości nie ma w przypadku mandatu wolnego, w którym poseł posiada immunitet. Immunitet ten sprawia, że poseł nie odpowiada za swoje decyzje w ramach sprawowania mandatu, nie tylko w czasie kadencji, ale także po jej upływie. Jedyną formą wyrażenia zadowolenia lub niezadowolenia z działalności danego posła jest wybranie (lub niewybranie) go na następną kadencję.

Warto zaznaczyć, że w przypadku mandatu wolnego pozycja posła jest znacznie silniejsza niż posła posiadającego mandat imperatywny. Nie tylko nikt nie może narzucać mu swojej woli (ostateczne decyzje o sposobie zachowania i tak należą do posła), nie ma także możliwości wywierania wpływu na posła poprzez np. szantaż odwołania go ze sprawowanej funkcji. W związku z tym współcześnie szeroko występującym typem mandatu jest mandat wolny, natomiast występowanie mandatu imperatywnego zostało ograniczone tylko do historii.