Mandat wolny - definicja, opis, przykłady

Pojęcie mandatu oznacza prawo do rządzenia, jakie wybranej osobie dają wyborcy w akcie głosowania. Podczas wyboru swojego przedstawiciela decydują oni kto będzie działał w ich imieniu w organie władzy ustawodawczej (parlamentu, rady miasta itp.). W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje mandatu: mandat wolny i mandat imperatywny (związany). 

Mandat imperatywny polega na tym, że osoba wybrana jest związana wolą swoich wyborców i musi do niej dostosowywać swoje wybory, działania i podejmowane decyzje. Mandat imperatywny był charakterystyczny dla początków organów wybieralnych. 

Przeciwieństwem mandatu imperatywnego jest mandat wolny, który występuje najczęściej, także w Polsce. Mandat wolny polega na tym, że wybrany przedstawiciel nie staje się przedstawicielem jedynie grupy osób, które go wybrały, ale całego narodu, czyli wszystkich ludzi (zasada uniwersalności mandatu wolnego). Wynika z tego fakt, że w przypadku mandatu wolnego przedstawiciel nie musi kierować się oczekiwaniami swoich wyborców (cecha niezależności mandatu wolnego) - działa zgodnie ze swoimi opiniami, poglądami i ewentualnie dyscypliną partyjną. Cechą charakterystyczną mandatu wolnego jest to (odróżnia to także mandat wolny od mandatu związanego), że reprezentanta nie można odwołać przed upływem jego mandatu (cecha nieodwołalności mandatu) - czyli przed np. upływem kadencji Sejmu. Momentem sprawdzającym jakość działalności reprezentanta są dopiero kolejne wybory.

Jak wspomniano, mandat wolny jest rozwiązaniem właściwym dla Polski (także innych krajów demokratycznych). O mandacie tym mówi art. 104. Konstytucji: Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Warto podkreślić, że rola przedstawiciela posiadającego mandat wolny jest znacznie silniejsza niż posła o mandacie imperatywnym, ponieważ nikt nie może wpływać na jego poczynania poprzez np. szantaż. W rzeczywistości zdarza się jednak (i to bardzo często), że reprezentant bierze pod uwagę oczekiwania wyborców (w trosce o przyszły ponowny wybór), a co więcej - kieruje się on także linią polityczną partii, z której listy startował w wyborach.