Odpowiedzialność konstytucyjna - definicja, opis, przykłady

Odpowiedzialność konstytucyjna oznacza odpowiedzialność osób na najwyższych stanowiskach państwowych, którą ponoszą za naruszenie (zawinione) podczas pełnienia swoich urzędów norm konstytucyjnych i przepisów innych ustaw. Odpowiedzialność konstytucyjna dotyczy prezydenta, premiera, członków rządu, także wyższych urzędników administracji państwowej (m.in. Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji) (art. 198. Konstytucji). 

W praktyce odpowiedzialności konstytucyjnej wyróżnia się dwie drogi postępowania - pierwsza z nich nazywana jest impeachmentem i jest ona właściwa dla krajów posiadających brytyjską tradycję prawną (Wielka Brytania, Australia, Irlandia, Kanada oraz Stany Zjednoczone i inne). Polega ona na tym, że parlament powołuje specjalną komisję, która bada sprawę - przyczynę wszczęcia procedury impeachmentu. Komisja raportuje wyniki dochodzenia przed parlamentem, który decyduje o ewentualnym uchyleniu immunitetu - możliwe jest wtedy postawienie danej osoby przed zwykłym sądem. Przykładem wszczęcia procedury impeachmentu był impeachment wobec prezydenta USA Richarda Nixona w wyniku afery Watergate.

Drugą drogą postępowania charakterystyczną krajów Europy kontynentalnych jest decyzja parlamentu o postawieniu lub nie osoby podejrzanej przed specjalnym organem sądowym - Trybunałem Stanu. Druga forma odpowiedzialności konstytucyjnej jest charakterystyczna także dla Polski.

W Polsce o postawieniu danej osoby przed Trybunałem Stanu decydują (zależnie od rangi podejrzanej osoby): Zgromadzenie Narodowe (obie izby) - w przypadku wnioskowania o postawienie przed Trybunałem prezydenta, Sejm - premiera, ministrów i wyższych urzędników administracji oraz posłów lub Senat - senatorów. W przypadku posłów i senatorów podlegają oni odpowiedzialności konstytucyjnej wyłącznie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, związanej z osiąganiem korzyści majątkowych ze skarbu państwa, a także za naruszenie zakazu nabywania majątku samorządu terytorialnego lub ze skarbu państwa (art. 107. Konstytucji).

Przykładowe kary, jakie może zasądzić Trybunał Stanu to: utrata czynnego i biernego prawa wyborczego czy utrata wszystkich otrzymanych dotychczas odznaczeń.