Koronacja Zygmunta III Wazy - wojna z Maksymilianem Habsburgiem po koronacji

W dniu 27. grudnia roku 1587 w wawelskiej katedrze miała miejsce ceremonialna koronacja Zygmunta III Wazy. Dowiedziawszy się o tym, arcyksiążę Maksymilian Habsburg, przybywający od czasu nieudanej próby szturmu na Kraków na terenie Śląska, postanowił jeszcze raz podjąć próbę przejęcia władzy w Rzeczpospolitej.

Znając plany wojsk habsburskich, kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski za wszelką cenę starał się udaremnić ambitne plany młodego Habsburga. Aby raz na zawsze zamknąć kwestię jego pretensji do polskiego tronu zebrał on pokaźną armię złożoną ze stronników królewskich i ruszył na spotkanie wojskom austriackim. Po wygranej potyczce pod Parzymiechami obie armie spotkały się ponownie w okolicach Byczyny, gdzie w dniu 24. stycznia roku 1588 miało dojść do, decydującej dla dalszych losów wojny o tron polski, bitwy. Siły obu stron były porównywalne i wynosiły około 6 tys. żołnierzy po każdej, a wart podkreślenia jest fakt, iż po przeciwnych stronach konfliktu znajdowali się głównie żołnierze polscy, węgierscy i niemieccy. Bitwę rozpoczęły wojska dowodzone Zamoyskiego, który rozkazał atak na słabiej bronioną flankę zgrupowania habsburskiego. Po przejściu wąskiej grobli, przez bagniste tereny i obejściu głównych sił nieprzyjaciela skupionych na trakcie drogowym do Byczyny, żołnierze królewscy pomimo początkowych niepowodzeń odnieśli ostatecznie przekonujące zwycięstwo nad niepotrafiącym sprawnie manewrować na polu bitwy przeciwnikiem. W walce do niewoli wzięci zostali przywódcy stronnictwa habsburskiego, w tym sam arcyksiążę Maksymilian i jego główni stronicy – Andrzej Zborowski i Stanisław Górka.

Wówczas to Jan Zamoyski, na mocy szerokich uprawnień, jakimi obdarzył go wcześniej sejm (pomijając niejako rolę króla), zabrał jeńców do swoich posiadłości i tam ich uwięził, rozpoczynając jednocześnie rokowania z przedstawicielami pokonanego obozu. Nieugięte na początku stanowisko Habsburgów, domagających się m.in. bezwarunkowej abdykacji Zygmunta III, zmieniło się diametralnie w obliczu klęski hiszpańskiej tzw. Wielkiej Armady, co oznaczało konieczność dalszego prowadzenia przez Austrię kosztowej wojny w Niderlandach. Dzięki pośrednictwu papieża Sykstusa V doszło w dniu 9. marca roku 1589 do podpisania traktatu bytomsko-będzińskiego, który formalnie kończył walki prowadzone w ramach wojny o sukcesję polską i stanowił, iż Habsburgowie deklarowali się nie udzielać azylu politycznego stronnikom Maksymiliana, nie zawierać wymierzonego w Polskę sojuszu z Moskwą oraz zwrócić zagarniętą w czasie działań wojennych Lubowlę. Postanowienia te miał zaakceptować niezwłocznie po opuszczeniu aresztu arcyksiążę, ale uczynił to dopiero w roku 1598 – aż do tego czasu butnie posługiwał się tytułem króla polskiego.