Religia starożytnego Egiptu

Trudno mówić o jednolitej religii egipskiej, gdyż tworzy ją zawiły oraz niejednorodny system kultu, który zresztą zmieniał się w czasie. Wystarczy wspomnieć szeroko zakrojoną reformę religijną Amenhotepa IV, który zlikwidował wszystkie dotychczasowe bóstwa, nie szczędząc również wszechwielkiego boga Amona i ustanowił religię monoteistyczną, wyznającą jedynego boga Atona. Zresztą sam faraon ku czci nowego boga obrał imię Echnaton.

Jednakże poza tym jednym, krótkim i wyjątkowym epizodem w dziejach starożytnego Egiptu, należy patrzyć na religię tego państwa jako mocno zróżnicowaną. Różne miasta miały swoje bóstwa przewodnie i to je wynosiły na piedestał chwały. Za czasów różnych faraonów rozmaici bogowie byli ustanawiani najwyższymi bóstwami panującymi na terenie państwa. Jednakże można wyznaczyć też pewne charakterystyczne cechy dla religii starożytnego Egiptu. Zauważono, iż początkowe wierzenia Egipcjan miały charakter zdecydowanie zoomorficzny, tj. bóstwa miały wygląd i cechy różnych zwierząt. Dopiero w okresie Starego Państwa (ok. 2600 – 2150 r. p.n.e.) bogowie nabrali cech ludzkich i wierzenia miejscowego ludu można było nazwać antropomorficznymi.

W ramach wierzeń starożytnego Egiptu można wymienić trzy przewodnie, najbardziej rozpowszechnione mity związane ze stworzeniem świata. Najstarsza tradycja, pochodząca z Heliopolis, głosi, iż na początku był chaos o płynnej konsystencji, a z chaosu tego wyłoniło się wzgórze symbolizujące boga Atum (Re). Re wkrótce stworzył powietrze (bóstwo Szu) i wilgoć (bóstwo Tefnut), a z kolei z tych zrodziły się: niebo (bóstwo Nut) oraz ziemia (bóstwo Geb). Z tych ostatnich zrodzili się z kolei: Ozyrys, Izyda, Set i Neftydy, którzy wkrótce stworzyli tzw. Ennadę (dziewątkę bogów). Wkrótce też Ozyrys poślubił swoją siostrę Izydę (co zresztą w starożytnym Egipcie nie było niczym złym, faraonowie często wiązali się bowiem z członkami swojej rodziny).

Inną tradycję powstania świata głosi ośrodek religijny w Hermopolis. Tamtejsza mitologia twierdzi, że na początku istnienia świata rządziły pary bogów: Heh i Hehet (przestrzeń), Nun i Nunet (woda), Amon i Amonet (niewidzialność) oraz Kek i Keket (ciemność). Bogowie ci stworzyli wzgórze w Hermapolis, gdzie postanowili umieścić jajo. Z owego jaja wykluł się bóg słońca.

Najmłodsza tradycja – pochodząca z Memfis – głosiła powstanie boga Ptaha, który to nosił cechy wielu z bóstw stworzonych przez wcześniejsze tradycje (heliopolitańską oraz hermapolitańską). Nie było to zresztą nic nadzwyczajnego, gdyż w starożytnym Egipcie popularne było łączenie mitów, tradycji i samych bogów.

Prócz wymienionych trzech najbardziej znanych i rozpowszechnionych tradycji, które głosiły nieco odmienny system wierzeń, warto zauważyć, że na terenie Egiptu istniało mnóstwo bóstw lokalnych, nierzadko czczonych jedynie przez małe ośrodki. Zresztą zdarzało się, że mimo trwania silnego kultu państwowego, zwykli obywatele czcili w swoich domach mniej znaczących bożków, podczas gdy arystokracja, lepiej wykształcona i mająca inne spojrzenie na świat, wyznawała odmienny system religijno-filozoficzny. Nie licząc czasów rządów wspomnianego Echnatona, kiedy to dał się zauważyć silny fanatyzm ze strony władcy i podległego mu aparatu urzędniczego, było to zjawisko dość powszechne i akceptowane. Pod tym względem Egipt mógł pochwalić się dużą tolerancją. Stan ten był tym bardziej akceptowany, że ludność czcząca swoje prywatne bóstwa nie rezygnowała z udziału w celebrowaniu oficjalnych wierzeń państwowych i udziału w życiu religijnym państwa.