Mieszko I, Bolesław Chrobry - drużyna książęca jako podstawa armii monarchii pierwszych Piastów

Spektakularne podboje, jakich dokonał Mieszko I oraz jego poprzednicy, możliwe były głównie dzięki tzw. drużynie, czyli doborowemu oddziałowi wojowników, pozostających pod bezpośrednią opieką księcia oraz w pełni przez niego utrzymywanych i zaopatrzonych.

Początki instytucji drużyny sięgają zapewne jeszcze okresu plemiennego, kiedy to stopniowo wykrystalizowała się grupa najwartościowszych i najbardziej doświadczonych w walce bojów, walczących u boku księcia. Początkowo byli oni wolnymi chłopami, którzy w ramach pospolitego ruszenia mobilizowani byli do obrony swojego terytorium, ale z czasem część z nich przekształciła się w swoistą armię zawodową, która podporządkowana została osobiście przywódcy plemienia. W okresie pokoju stawali się oni także swoistą reprezentacją księcia pośród ludności, zbierając w jego imieniu podatki i określone świadczenia oraz zapewniając mu posłuch. Miejscem, w którym stacjonowali książęcy drużynnicy, były kluczowe dla państwa grody, które nierzadko budowane były specjalnie na ich potrzeby, a ich liczba nie była stała, ale warunkowana była np. przez wybuchy nowych wojen czy terytorium, jakie zajmowało dane plemię.

Zasadniczo, finansowanie  i wyposażenie drużyny należało do głównych obowiązków księcia, ale w praktyce ciężar jej utrzymania spoczywał bezpośrednio na poddanych – koszty te były częściowo pokrywane zdobytymi w czasie wypraw wojennych łupami oraz uprowadzonymi jeńcami, ale kiedy po śmierci Bolesława Chrobrego państwo polskie zaprzestało polityki agresywnej ekspansji, książę zmuszony był do drastycznego podniesienia podatków, co wywołało oczywiste niezadowolenie najbardziej dotkniętych nimi poddanych oraz widoczny spadek wartości bojowej drużynników.

Pierwsza źródłowa wzmianka o książęcej drużynie zawarta jest w relacji Ibrahima ibn Jakuba – podróżnika arabskiego, który opisał pokrótce organizację państwa Mieszka I. Wspomniał on o liczącej około 3000 tysięcy doborowej armii księcia, pozostającej na jego wyłącznym utrzymaniu (zapewniał im uzbrojenie, wyposażenie, środki do życia oraz wypłacał stały żołd). Napisana znacznie później kronika Galla Anonima zawiera ponadto szczegóły rozmieszczenia drużyny w poszczególnych grodach w czasach panowania Bolesława Chrobrego: Gniezno – 1500, Poznań – 1300, Włocławek – 800, Giecz – 300. Wojowników wchodzących w skład drużyny pierwszych władców piastowskich musiało być stosunkowo wielu, skoro sam Bolesław Chrobry w roku 1000 powracającemu ze zjazdu w Gnieźnie do kraju cesarzowi Ottonowi III ofiarował kontyngent 300 zbrojnych. Obecnie nie posiadamy jednak informacji o hipotetycznym składzie społecznym i etnicznym książęcej drużyny.