Protektorat Cromwella. Opracowanie

Po straceniu króla Anglii Karola I w 1649 r. władze objął Oliver Cromwell. Anglia stała się przejściowo republiką. Wybuchła wojna domowa i uaktywniło się radykalne skrzydło powstania - lewellerzy i digerowie. Taki splot wydarzeń spowodował, że Cromwell, mając na celu wzmocnienie armii, ruszył na podbój katolickiej Irlandii.

Osiągnął w ten sposób kilka celów: obdarował oficerów i żołnierzy ziemią irlandzką, zyskując sobie poparcie w armii żelaznobokich, osłabił katolicyzm i zmusił do unii politycznej i gospodarczej Szkocję. W interesie angielskich kupców i nowej szlachty wydał tzw. akty nawigacyjne (1650, 1651). Zabraniały one cudzoziemcom handlu z koloniami angielskimi. Był to przede wszystkim cios wymierzony w Holandię, posiadającą największą flotę i utrzymujacą się z handlu. Rozpoczęta na tym tle wojna angielsko-holenderska (1652-1654) zakonczyła się porażką Holandii. Sukcesy militarne zapewniły Cromwellowi w 1653 r. tytuł lorda protektora, regenta w Anglii i faktyczne rządy dyktatorskie. Odrzucił on koronę ze względu na nastroje republikańskie w kraju. Cromwell wprowadził tolerancję religijną w Anglii.  Walczył zwyciesko z Holandią i Hiszpanią.

Cromwell umiejętnie poradził sobie z niezadowoleniem społecznym i wojskowym, potrafił sprawnie dowodzić i osiągnąć zamierzone cele. Anglia, Szkocja i Irlandia pozostały w ścisłej unii politycznej i gospodarczej.