Pismo w starożytności

Pismo, obok języka, jest bodaj najważniejszym wynalazkiem ludzkości, pozwoliło bowiem utrwalać i przechowywać świadectwa odkryć w innych dziedzinach, a także zapisywać to, co historycy późniejszych epok nazwą dziedzictwem kulturowym.

Pismo rozwijało się niezależnie we wszystkich wielkich cywilizacjach. Babilończycy opracowali system kresek (stąd nazwa: pismo klinowe), oznaczających początkowo całe wyrazy, później jednak, prawdopodobnie na skutek większej elastyczności, odczytywanych jako sylaby. Teksty zapisywano rylcem na glinianych tabliczkach, które później wypalano. By nadać zapiskom większą trwałość, używano też metalowych płyt (np. srebrnych) lub kamienia. Jeden z najstarszych znanych kodeksów, kodeks Hammurabiego, wyryto na bazaltowym słupie.

Egipcjanie wprowadzili pismo hieroglificzne. Hieroglify były ideogramami, obrazkami, którym przypisano określone znaczenie. Tak więc, początkowo, jeden hieroglif oznaczał jedno słowo, co szybko doprowadziło do olbrzymiego wzrostu liczby znaków. Nie dziwi zatem, że oryginalne pismo hieroglificzne nie było dostępne każdemu. Posługiwali się nim jedynie mędrcy, kapłani, i to w szczególnych, zwykle obrzędowych, okazjach. Na co dzień nawet kapłani używali pisma hieratycznego, prostszego, w którym symbole nie mające już charakteru obrazków, łączyły się ze sobą, nadając ciągom znaków sens. Urzędnicy i wykształceni Egipcjanie spoza stanu kapłańskiego stosowali pismo demotyczne.

Teksty egipskie spisywane były na kamieniu (zwłaszcza w grobowcach), na papirusie (materiał wykonywany z włókien rośliny cibory papirusowej, a później także na pergaminie, pozyskiwanym z owczej skóry. Sklejone karty papirusu lub pergaminu sklejano, tworząc księgi, przybierające formę zwoju.

Warto wspomnieć, iż język egipski był niełatwy, a do jego zapisywania opracowano skomplikowane zasady gramatyczne. Często stosowano skróty. Odszyfrowanie tajemnicy hieroglifów przez Jeana Champolliona w XIX wieku (historia tego odkrycia mogłaby stanowić fabułę filmu) było przełomowym momentem egiptologii.

Pismo chińskie, do dziś niebywale skomplikowane, powstało na pewno przed XV w. p.n.e. Z tego okresu pochodzą znalezione przez archeologów kości wróżebne, wykorzystywane w ramach prastarych obrzędów religijnych. Pismo to należy do grupy pism fonetycznych, to znaczy, że poszczególne znaki odpowiadają określonym dźwiękom (nie mają, jak np. hieroglify, znaczenia odpowiadającego rzeczywisty obiektom). W II w. n.e. Chińczycy, jako pierwsi, wynaleźli i zaczęli masowo produkować papier.

Wreszcie, pismo greckie. Na Krecie (od ok. XVIII w. p.n.e.) używano tzw. pisma linearnego A, którego poznanie, choć wiemy jakiemu dźwiękowi odpowiada dany znak, nie pozwala odcyfrować znaczenia tekstów, nie znamy bowiem języka, w którym zostały spisane. Pismo linearne B, odczytane w 1953 r., było najprawdopodobniej formą zapisywania pierwotnej greki. Składa się z około 90 znaków, spośród których większość stanowi transkrypcja dźwięków, a pozostałe są ideogramami.

Znaki używane w piśmie, odpowiadające zazwyczaj określonym dźwiękom (głoskom), tworzą alfabety. Najstarszy znany alfabet stworzyli Fenicjanie około 1050 r. p.n.e. Przypuszcza się, iż dzięki jego upowszechnieniu możliwe stało się jeszcze wydajniejsze prowadzenie handlu, którego Fenicjanie (wynalazcy monet) byli w tym czasie niezrównanymi mistrzami.

Odczytywanie prastarych pism i poznawanie języków jest fascynującym wyzwaniem, przed którym stają współcześni językoznawcy, ale i matematycy.