Abolicjonizm - definicja, charakterystyka, historia

Przełom w historii cywilizacji europejskiej, jaki spowodowały wielkie odkrycia geograficzne XV i XVI wieku, a także nasilające się w kolejnych wiekach zjawisko kolonializmu, spowodowały upowszechnienie się niewolnictwa. Niewolnictwo było znane właściwie w całej Europie, jednak bardzo wyraźny rozwój nastąpił na innych kontynentach – przede wszystkim w Ameryce Północnej, gdzie na wielkich połaciach terenu potrzebowano dużej ilości darmowej siły roboczej. Nie wszyscy ówcześni myśliciele zgadzali się jednak z ideą niewolnictwa – idee oświeceniowe XVIII i XIX wieku sprzyjały bowiem koncepcjom równości wszystkich ludzi, niezależnie od koloru skóry. Zaczął się więc rozwijać ruch zwany abolicjonizmem, który dążył do zniesienia niewolnictwa i handlu niewolnikami.

Abolicjonizm zapoczątkowali kolonialiści angielscy w XVIII wieku – ruch dość szybko znalazł grono zwolenników (szczególnie w północnej części Stanów Zjednoczonych) i już w drugiej połowie XVIII wieku zaczęły powstawać pierwsze organizacje abolicyjne (przykładem może być Towarzystwo za Zniesieniem Niewolnictwa) zarówno w koloniach (a potem w niepodległych Stanach Zjednoczonych), jak i metropoliach – w Anglii i Francji.

Dużą rolę w rozwoju ruchu abolicyjnego odegrały rewolucje francuska i amerykańska, należy jednak pamiętać także o znaczeniu buntu niewolników na Haiti, który doprowadził ostatecznie do zniesienia niewolnictwa na wyspie i powstania niezależnego państwa, wolnego od niewolnictwa (1804 r.).

Pierwsze zakazy niewolnictwa na większą skalę zostały wprowadzone przez Wielką Brytanię (1833 – zniesienie niewolnictwa w koloniach), a następnie przez Francję (1848 r.). W Stanach Zjednoczonych natomiast ideom zniesienia niewolnictwa długo przeciwstawiali się mieszkańcy południowych stanów. Było to spowodowane faktem, że południowa część Stanów Zjednoczonych jest obszarem bardzo atrakcyjnym pod uprawy plantacyjne (m.in. bawełny), wymagające dużej liczby pracowników. Dla plantatorów z południa niewolnictwo było więc bardzo opłacalne. Konflikt między mieszkańcami północnej części USA a zwolennikami niewolnictwa z południa był jedną z głównych przyczyną wybuchu wojny secesyjnej (1861-1865), której zakończenie spowodowało całkowite zniesienie niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych (XIII poprawka Konstytucji USA). Wolność uzyskało dzięki temu ponad 4 miliony niewolników.

Zniesienie niewolnictwa w krajach Ameryki Południowej nastąpiło właściwie samoczynnie, łącznie z uzyskiwaniem przez kolejne kraje niepodległości. Przykładowo w Chile nastąpiło to w 1823 r., natomiast w Peru i Wenezueli w 1854 r.

Całkowite zniesienie niewolnictwa na całym świecie do początków XX wieku świadczy o dużej skuteczności działalności abolicjonistów, a także o wartości głoszonej idei równości i godności każdego człowieka.