„Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego jako powieść modernistyczna

Termin modernizm używany jest zamiennie z określeniem - Młoda Polska, odnoszącym się do epoki literackiej trwającej na przełomie wieków XIX i XX. Powieść Stefana Żeromskiego pt.: „Ludzie bezdomni” została wydana w 1900r. (pisana była w 1899r.). Czasowo wkomponowuje się więc w ramy tego okresu. Jakie cechy modernistyczne przedstawia ta książka?

W dziele Żeromskiego pojawiają się typowe dla tego okresu nurty artystyczne. Naturalizm przejawia się w drobiazgowych opisach brzydoty, mających na celu poruszyć czytelnika i wzbudzić jego skrajne uczucia. W ten sposób przedstawione zostają takie miejsca jak ulica Ciepła lub czworaki w Cisach. Impresjonizm zostaje użyty głównie w opisach przyrody, prowadzonych z perspektywy bohaterów. Auror posługuje się takim zabiegiem, by ukazać wrażliwość, skłonność do podziwiania piękna, przejawiane np. przez Tomasza Judyma. Symbolizm tworzy jakby drugie dno utworu. Przedstawienia takie jak rozdarta sosna, kwiat tuberozy, a nawet sam tytuł, pozwalają czytelnikowi głębiej spojrzeć na pewne problemy oraz wyrobić własne zdanie na ich temat, bo przecież symbole mogą być odczytywane różnorodnie.

Ważną cechą jest także kompozycja powieści. Następujące po sobie rozdziały nie zawsze powiązane są ze sobą w sposób przyczynowo - skutkowy i chronologiczny. Często pojawiają się zupełnie osobne wątki - np. w rozdziale „Zwierzenia”, który przedstawia losy Joanny Podborskiej sprzed momentu, w którym poznaje ją czytelnik. Zabieg ten zdecydowanie rozluźnia kompozycję, czego dowodzi np. rozdział „Swawolny Dyzio”.

Ważnym aspektem jest też artyzm sporej części tej książki. Opisy nasycone są liryzmem, skumulowanymi środkami stylistycznymi, do których należą między innymi rozbudowane metafory, porównania oraz złożone epitety. Często prowadzone są one w sposób impresjonistyczny - z perspektywy konkretnego bohatera, przepełnione uczuciami zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi.

Charakterystyczna jest także silna indywidualizacja bohaterów. Przejawia się ona nie tylko przez dostosowany do ich cech język, ale także analizowanie ich stanów psychicznych, wnikanie w motywy nimi powodujące. Taki zabieg zapewnia bardziej wyraziste i łatwiejsze do określenia postaci. Zaobserwować można to chociażby w sylwetce Tomasza Judyma. Poznajemy jego psychikę przez zachwyty nad pięknem, dzięki językowi jakim się posługuje, nie tylko widzimy, że przynależy do inteligencji, ale odczuwamy jego emocje, przejawiane względem niektórych problemów (np. stawów w Cisach).

Powieść modernistyczna to dzieło niezwykle bogate, odchodzące od schematów. Wszystko nabiera w tym gatunku bardziej wyrazistych barw i kształtów. Lepiej widoczne stają się kontrasty i podobieństwa między bohaterami i ich postawami. Otrzymujemy obraz ostry, widziany z wielu perspektyw. Poznajemy także oceny dokonywane z różnych punktów widzenia, co jest bezcenne w procesie tworzenia własnego zdania na przedstawiony problem. Co dodatkowo jest ważne - dzięki zakończeniu otwartemu, sami możemy dopowiedzieć sobie resztę losów bohaterów. Te wszystkie cechy zdecydowanie zawarte są w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego.