Zasada jednolitości - prawo Unii Europejskiej - definicja, charakterystyka

Zasada jednolitości (zasada spójności) – zasada obowiązująca w Unii Europejskiej do czasu wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego 1 grudnia 2009 r. Nie była wyraźnie zdefiniowana w tzw. prawie pierwotnym Unii Europejskiej ani w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. 

Jej źródłem były natomiast początkowe fragmenty Traktatu o Unii Europejskiej, mówiące, że zadaniem Unii jest „kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między Państwami Członkowskimi oraz między ich narodami”. W tym celu Unia dysponowała „jednolitymi ramami instytucjonalnymi, które zapewniają spójność i ciągłość działań podejmowanych dla osiągnięcia jej celów, przy poszanowaniu i rozwijaniu dorobku wspólnotowego. Unia czuwa, w szczególności nad spójnością całości działań zewnętrznych, podejmowanych w ramach polityk w dziedzinach stosunków zagranicznych, bezpieczeństwa, gospodarczej i rozwoju” (art.1 akapit 3 TUE; art.3 akapit 1 TUE). 

Artykuł 3 został jednak uchylony i zniesiono zasadę jednolitych ram instytucjonalnych. Postanowiono natomiast, że będzie się szanować równość państw członkowskich wobec Traktatów, ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi. 

„Unia ma szanować podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza mające zapewnić jego integralność terytorialną, utrzymanie porządku publicznego i ochronę bezpieczeństwa narodowego.” (art. 4 ust. 2 TUE) Powołano się także na zasadę lojalnej współpracy Unii i państw członkowskich, które powinny wspólnie dążyć do realizacji zadań traktatowych. Granice kompetencji unijnych określa tzw. zasada przyznania, a ich wykonywanie określają zasada pomocniczości i proporcjonalności. 

Zasada jednolitości wynikała z istnienia we Wspólnocie uporządkowanego porządku prawnego. Jednolitość w strukturach unijnych oznaczała, że prawo obowiązujące we Wspólnocie Europejskiej winno być stosowane we wszystkich państwach członkowskich jednakowo, co wiązało się z tym, że normy prawa wspólnotowego, które kolidowały z normami o wyższej mocy – miały być uchylane.

Wprowadzając zasadę jednolitości, chciano zapewnić nie tylko spójność, ale i ciągłość podejmowanych działań, dzięki czemu możliwe byłoby poszanowanie wspólnotowego dorobku i jego rozwijanie.