Tolerancja - postawy społeczne - definicja, charakterystyka

Tolerancja – jedna z podstawowych zasad życia społecznego. Termin ten ma bardzo szerokie znaczenie i trudno dzisiaj jednoznacznie go zdefiniować. Samo słowo pochodzi od łac. tolerantia – „cierpliwość”, „wytrwałość”, „cierpliwa wytrwałość”. Zajmują się nią zarówno socjologia, jak i religia. 

Jest to umiejętność zgodnego życia z tymi, którzy z różnych względów mogą wzbudzać dezaprobatę i głoszą poglądy według nas błędne czy wręcz niedorzeczne. 

W rzeczywistości, z tolerancją mamy do czynienia odkąd sprawujący władzę w państwach – musieli decydować o akceptacji lub jej braku w stosunku do nowych zjawisk, ruchów społecznych czy religijnych. Pewien rozwój idei tolerancji zauważyć można na przełomie XVI i XVII w., kiedy po epoce reformacji i kontrreformacji, po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w Europie wprowadzono zasadę tolerancji religijnej. 

Tolerancję stosowały także państwa wielonarodowe, które zamieszkiwały różne narody mówiące różnymi językami i wyznające inne religie. Przykładami mogą być Polska w dobie złotej wolności szlacheckiej, a także cesarstwo Austro-Węgierskie. Pierwszą ustawą gwarantującą tolerancję był natomiast uchwalony w Stanach Zjednoczonych Toleration Act (1649). Dotyczył wprawdzie zakazu dyskryminacji tylko w jednym ze stanów, ale już Konstytucja Amerykańska z 1787 r. nakazuje tolerancję wszystkim obywatelom, ponieważ wszyscy są równi i mają takie samo prawo do wolności i szczęśliwego życia w pokoju. O tolerancji pisali także myśliciele epoki Oświecenia: Voltaire w „Traktacie o tolerancji” i John Locke w „Listach o tolerancji”. 

Idea tolerancji jest też obecna w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1948 r., mówiąc o prawie wszystkich ludzi do życia, wolności, bezpieczeństwa, swobody przemieszczania się, wolności słowa itd. Mówi o niej również prawo Unii Europejskiej.

Tolerancję można podzielić na dwa typy:

- tzw. tolerancję negatywną – uznaje się także te poglądy, z którymi wewnętrznie się nie zgadzamy, ze względu na to, że nie są zabronione; należy jednak kierować się przekonaniami opartymi na wartościach niezbywalnych, a odrzucać te nietrafne, destrukcyjne;

- tzw. tolerancja pozytywna – związana ze współczesnym postmodernizmem; postuluje szacunek dla równouprawnienia wszystkich postaw i zjawisk; wiąże się z niewiarą w istnienie prawdy obiektywnej i istnienie wartości nadrzędnych, które pozwoliłyby dokonać obiektywnej oceny.

Z czasem, zakres tolerancji się zmieniał. Współcześnie, słowo to, jest bardzo popularne, zasada – powszechnie znana i często – prawnie zagwarantowana. Bywa także łamana i kwestionowana, ale i niełatwo wyznaczyć jej granice. Nie jest bowiem zasadą nieomylną i nie można tolerować takich opinii, które w jakikolwiek sposób podważają ład społeczny. 

Zagrożeniem dla tolerancji może być chęć sprawujących władzę do ograniczenia różnorodności na rzecz pogodzenia wszystkich tendencji. Niebezpieczeństwo tkwi też w braku porozumienia społecznego między grupami w społeczeństwie, które wyznają odmienne zasady i wartości. 

Najwięcej mówi się dziś o tolerancji w kontekście dyskryminacji na tle rasowym, narodowym seksualnym i religijnym.