Zasada subsydiarności i zasada jednolitości - prawo Unii Europejskiej - definicja, charakterystyka

Zasada pomocniczości (subsydiarności), choć jej źródeł można się dopatrzyć już u Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu, sprecyzowana została przez społeczną naukę Kościoła. W roku 1931, papież Pius XI ogłosił encyklikę „Quadragesimo Anno”, w której zawarł m.in. rozważania nad stosunkami między różnymi grupami społecznymi. 

Wskazał, że zbiorowości bardziej rozwinięte powinny interweniować tylko wówczas, gdy działają sprawniej od zbiorowości słabszych i mniejszych, o niższym stopniu organizacji. Na najniższym poziomie, zasada ta odnosi się do jednostki podstawowej, czyli człowieka, któremu należy pozostawić maksymalną swobodę działania. Jednak ograniczone możliwości ludzkie sprawiają, że w razie potrzeby, konieczna staje się – w pierwszym rzędzie – pomoc na forum rodziny. Idąc dalej tym tokiem, zasadę subsydiarności zastosować można także do zakładów pracy i władz wszelkiego szczebla. 

Funkcjonowanie pomocniczości w ramach państwa zakłada jego pomoc dla działań jednostek, które w ramach tego państwa żyją. Konkretne działania podejmuje się począwszy od poziomu, który jest obywatelowi najbliższy. Państwo wprowadza regulacje na poziomie niższym i tylko w takim stopniu, w jakim to konieczne. Inne kwestie, pozostają w sferze działań rodziny, społeczeństwa obywatelskiego, wolnego rynku. 

W ramach Unii Europejskiej zasada pomocniczości nabrała znaczenia wraz z podpisaniem Traktatu z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej) w 1992 r. Odtąd, kompetencje przenosi się z centralnych organów unijnych – na państwa członkowskie i ich własne instytucje. Obowiązek decyzji spoczywa na jednostkach organizacyjnych, które są najbliższe obywatelowi. Zasada subsydiarności obejmuje wszystkie obszary działalności, które nie należą do wyłącznych kompetencji Unii. Jej stosowanie potwierdził też specjalny protokół dołączony do Traktatu Lizbońskiego.

Zasada subsydiarności budzi jednak pewne wątpliwości i wymaga ciągłej interpretacji w świetle celów traktatowych. Organem odpowiedzialnym za uzasadnianie ewentualnej konieczności podęcia działań jest Komisja Europejska.