Emigracja Polaków w XIX wieku (w okresie zaborów) - emigracja po powstaniu listopadowym - polscy emigranci

Emigracja Polaków w wieku XIX wiązała się z niezwykle trudną sytuacją państwa polskiego. Już upadek powstania kościuszkowskiego oraz III rozbiór Polski wymusił na patriotach zaangażowanych w walkę o niepodległość podjęcie decyzji o opuszczeniu rodzinnego kraju. Kierunkiem, jaki obierali, były głównie: Paryż, Drezno, Hamburg i Wenecja. Rozbrat z ojczyzną nie oznaczał jednak zaprzestanie angażowania się w walkę. I tak już w 1794 roku w Paryżu założona została Agencja (Franciszek Barrs). Pierwotnie działająca jako przedstawicielstwo powstania kościuszkowskiego, po jego klęsce stała się ugrupowaniem umiarkowanym, które znajdowało się w opozycji do drugiej ważnej grupy – Deputacji Polskiej. Ta ostatnia była ugrupowaniem o charakterze lewicowym, które za cel postawiło sobie doprowadzenie do kolejnych powstań zbrojnych na terenach okupowanych przez zaborców. 

Ewidentna słabość obydwu organizacji wynikała z wzajemnych walk oraz niekorzystnej sytuacji w samej Francji (zmierzch rewolucji) i w całej Europie.

Znaczenie istotniejsze były organizacje utworzone przez emigrantów po upadku powstania listopadowego. Szykanowani powstańcy wyjeżdżali na Zachód, gdzie - przynajmniej w początkowym okresie - okazywano im szczere wyrazy sympatii i zainteresowania (zwłaszcza we Francji, gdzie liczyć mogli nawet na specjalne zasiłki). Powstańcy polscy stali się symbolem wolnościowego ruchu, który stawił czoła brutalnej polityce cara. W okresie tak bardzo rewolucyjnym tego typu działania miały niebagatelne znaczenie.

Emigracje tworzyli zwykle ludzie zasiadający na eksponowanych stanowiskach za czasów Królestwa Polskiego, czyli głównie szlachta i inteligencja. Warunki ich bytowania za granicą były różne, uzależnione w dużym stopniu od chęci asymilacji i pogodzenia się z losem emigranta. Emigracja Polska miała ogromne osiągnięcia w sferze kultury. Romantyczna literatura Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy muzyka Fryderyka Chopina skutecznie podtrzymywały ducha narodowego na obczyźnie.  

Ogromną zasługą emigracji było stworzenie nowoczesnych programów społeczno-politycznych, które za sprawą rozbudowanej siatki emisariuszy przenikały na tereny polskie. Wiele miejsca poświęcano zwłaszcza problemom chłopów. Postulowano ich uwłaszczenie, tak, aby zaangażować ich w walkę o niepodległość Polski. Zawierano również współpracę z europejskimi ośrodkami rewolucyjnymi, których doświadczenie mogło być bardzo przydatne. Spośród najważniejszych ugrupowań działających na emigracji wymienić należy prawicowy „Hotel Lambert” kierowany przez księcia Adama Czartoryskiego (program: Polska monarchią konstytucyjną, zniesienie pańszczyzny, stopniowe uwłaszczenie), lewicowe „Towarzystwo Demokratyczne Polskie” na czele z Tadeuszem Krępowieckim („Mały Manifest” – Polska demokratyczna, wyzwolona dzięki rewolucji, wspólnota własności) oraz centrowy obóz Joachima Lelewela - „Komitet Narodowy Polski” - który podejmował próby zorganizowania całego ruchu emigracyjnego (postulował stworzenie demokratycznej Polski za pomocą trójzaborowego powstania).

XIX-wieczna działalność polskiej emigracji miała olbrzymie znacznie. To tam toczyło się bowiem jawne życie kulturalne i polityczne polskich elit, które nie zamierzały pozostawić kraju macierzystego na pastwę zaborców.