Polski październik 1956 - przyczyny, skutki

Demokratyzacja, jaka samoistnie postępowała po wydarzeniach czerwcowych (coraz częstsze strajki i wystąpienia, nasilająca się krytyka partii, uroczyste obchody rocznicy wybuchu powstania warszawskiego i ślubów Jana Kazimierza) z punktu widzenia Moskwy była niezwykle niebezpieczna. Zaniepokojenie Chruszczowa było na tyle poważne, że zdecydował się on na podjęcie konkretnych kroków mających na celu zahamowanie jakichkolwiek reform i utrwalenie władz komunistycznych.

19. października, w dniu rozpoczęcia VIII Plenum KC PZPR, I sekretarz KC KPZR w otoczeniu m.in. Mołotowa i Koniewa (głównodowodzący wojskami Paktu Warszawskiego) pojawił się w Warszawie. Równocześnie dowódcy wojsk radzieckich w Polsce otrzymali rozkaz przesuwania się w kierunku Warszawy. Spodziewając się interwencji zbrojnej, ludność Warszawy przygotowywała się do konfrontacji.

W tak trudnej atmosferze działania podjął Władysław Gomułka, który udał się na spotkanie ze wschodnimi gośćmi do Belwederu. Pewny nominacji na I sekretarza partii w Polsce, Gomułka skutecznie uspokoił Chruszczowa – zapewnił o swojej zdecydowanej woli utrzymania władzy i niedopuszczenia do rozregulowania się systemu. Jednocześnie nowe władze poprosiły o wstrzymanie ruchów armii radzieckiej i odwołanie zagranicznych oficerów z polskiej armii (odwołano m.in. Konstantego Rokossowskiego).

Sukces Gomułki został przez obywateli mocno doceniony. 24. października na Placu Defilad w Warszawie odbył się wiec, w którym udział wzięło pół miliona mieszkańców stolicy. Pomimo, że zapowiedzi nowego I sekretarza były dalekie od oczekiwań, przywitany został owacyjnie. Wszystko to spowodowało, że grupa „natolińczyków”, konserwatywnych krytyków demokratyzacji, przełknąć musiała gorycz porażki.

Pierwsze posunięcia władz dawały nadzieje Polakom na stopniową liberalizacje życia społecznego. Przede wszystkim zawarto nowy układ z ZSRR, na mocy którego do Polski wróciło ponad 230 tysięcy osób. Ponadto uregulowano status prawny wojsk stacjonujących na terytorium PRL, a Chruszczow zgodził się anulować zadłużenie Polski. Innym, niezwykle ważnym w oczach ludności, postanowieniem władz było ocieplenie stosunków z Kościołem. Zgodzono się na naukę religii w szkołach, powstawanie klubów inteligencji i względną niezależność Tygodnika Powszechnego. 28. października uwolniono również prymasa Stefana Wyszyńskiego (internowany od 1953 roku) i innych więzionych biskupów.

Kolejnymi oznakami normalizacji stosunków w państwie była rehabilitacja więźniów okresu stalinowskiego, a także wycofanie się planów przymusowej kolektywizacji.

Bardzo szybko, bo już zaledwie rok po wydarzeniach czerwcowo-październikowych okazać się miało, że nadzieje na trwałą liberalizację były mocno przedwczesne. X 1957 Gomułka zdecydował o zamknięciu pisma „Po Prostu”. Było to więc poniekąd powrót do praktyk znanych z przeszłości.

Lata kolejne, do roku 1968, określone zostały jako czas „małej stabilizacji”.