Renesansowy charakter fraszek Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest uważany za najwybitniejszego poetę polskiego odrodzenia. Jego dorobek poetycki jest obszerny i różnorodny. Fraszki stanowią istotną część pozostałej po nim spuścizny. O ich renesansowym charakterze świadczy nie tylko data powstania, ale bogactwo treści i wyznaczniki formalne.

Artyści tworzący w językach narodowych musieli się liczyć z mniejszym rozgłosem, zawężało to bowiem liczbę odbiorców. Mimo to, języki narodowe powoli, ale skutecznie, torowały sobie drogę do poezji. Literatura renesansu stawała się dwujęzyczna. Po polsku tworzyli m.in. Biernat z Lublina i Mikołaj Rej.

Na tym polu wyróżniał się Kochanowski. Czarnoleski poeta był człowiekiem wykształconym, doskonale znał łacinę, jednak chętnie używał swojego języka narodowego.Doskonale pisał po polsku, a jego twórczość odegrała ogromną rolę w rozpowszechnianiu polszczyzny. Polską poezję udało mu się wznieść na wyżyny artyzmu.

Odrodzeniowy charakter nadają jego utworom liczne odwołania do kultury starożytnej. Kochanowski często powołuje się na antycznych twórców, czasem przekładając ich utwory („Z greckiego”, „Z Anakreonta”) lub przywołując charakterystyczne motywy („Exegi monumentum” Horacego). Echa antyku pobrzmiewają w filozofii stoickiej zawartej w takich fraszkach jak: „O żywocie ludzkim” czy „Na lipę”. Ponadto w jego fraszkach odnajdziemy liczne odwołania do znanych z mitologii postaci i zdarzeń („Na historyją trojańską”, „Ku Muzom”, „Na lipę”).

Kultura renesansu rodziła się w cieniu humanizmu i reformacji. Oba te nurty da się odnaleźć we fraszkach Kochanowskiego. Humanizm to zainteresowanie ludzkim życiem, we wszystkich jego przejawach. Po średniowiecznej koncentracji na sprawach boskich, nadszedł czas, aby literatura skupiła się na człowieku. Doskonale widać to na przykładzie fraszek. Charakteryzuje je bogactwo tematyczne, różnorodność nastrojów i poruszanej problematyki.

Trudno jednoznacznie pogrupować fraszki, jednak warto zwrócić uwagę na kilka wyróżnaijących się grup tematycznych. Sporo spośród nich mówi o miłości. Są to na ogół wiersze żartobliwe, czasem sprośne, skierowane do wielu adresatek („Do Anny”, „Do paniej”, „Do dziewki”, „Do Jadwigi”, „Do Wenery”). Są wśród nich też takie, które odwołują się do miłości cielesnej („Do Petryła”, „Na niesłowną”, „O gospodniej”, „O chłopcu”, „O proporcyjej”). Jest też kilka utworów mówiących o dobrej zabawie, rozrywce i wesołej kompani („O doktorze Hiszpanie”, „Na fraszki”, „Na zachowanie”). W lekkim tonie utrzymane są też fraszki traktujące o pijaństwie, choć na ogół ukazują je jako narodową przywarę („O ślachcicu polskim”, „Nagrobek opiłej babie”, „Przymówka chłopska”, „Źle dopijać się przyjaciela”).

Powstało również wiele fraszek poważnych, mających charakter refleksyjny. Poeta rozważa, co daje człowiekowi szczęście. Utwory traktujące o jego domu w Czarnolesie przepełnione są atmosferą spokoju i równowagi. Wiejskie życie ukazane jest niczym arkadia. Prostota, rodzina, uczciwość i życzliwość – to wartości opiewane przez czarnoleskiego poetę (np. „Na zdrowie”, jedna z najbardziej znanych fraszek Kochanowskiego).

W zbiorze fraszek odnajdziemy ponadto wątki patriotyczne, autobiograficzne, a także zadumę nad przemijaniem i śmiercią, pochwałę przyjaźni i krytykę ludzkich słabości.