Literatura średniowiecza - Motyw śmierci w literaturze średniowiecza - opracowanie

Literatura średniowiecza była nierozłącznie związana z religią. Głoszenie konieczności zwrotu w stronę Boga oraz poglądu, że ciało jest dla duszy tylko klatką oraz przystankiem w drodze do wiecznego szczęścia, nie pozostało bez wpływu na propagowane przez literaturę wzorce. Śmierci doczesnej nie uznawano za koniec życia, a jedynie wyzwolenie się z oków okrutnego świata.

W literaturze wieków średnich wielokrotnie poruszano ten temat. „Legenda o św. Aleksym” pokazuje odejście z ziemi do znacznie lepszego miejsca. Na ascetę, który poniósł największe wyrzeczenia, byle tylko godnie służyć Bogu, czeka najwspanialsza nagroda. W momencie jego śmierci rozbrzmiewają dzwony w całym Rzymie, co podkreśla jak bardzo miły Bogu był ten człowiek. W tym utworze możemy dostrzec przedstawienie śmierci, jako wyzwolenia, ulgi, przejścia człowieka w lepszą rzeczywistość.

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” to wierszowany dialog autorstwa nieznanego twórcy. Poza scenami rodzajowymi z życia przedstawicieli poszczególnych stanów, zawiera on przygotowanie człowieka na rozstanie się ze światem doczesnym. Śmierć jest wszechpotężna, nie można jej uniknąć bo działa na rozkaz Boga. Pod jej ciosami uginają się nawet najwięksi, niezależnie od tego kim byli w swoim życiu. Taka wizja śmierci to nawiązanie do motywu danse macabre, czyli tańca śmierci. Przypominał on o marności życia oraz wszechobecności zagłady. Śmierć w tym utworze została ukazana w sposób upersonifikowany. Jest sypiącym się szkieletem, pozbawionym zębów, ale wykazuje uczucia charakterystyczne dla ludzi. Co ciekawe – jest kobietą, co stanowi nawiązanie do Ewy, która, zerwawszy zakazany owoc, sprowadziła ją na ziemię. Jest to utwór o wymowie dydaktycznej, poprzez przypomnienie o wszechobecności śmierci, nawołuje on do dobrego życia. Te uwagi są kierowane głównie pod adresem ludzi wysokiego stanu, którzy przez posiadane bogactwa ulegli zupełnemu zepsuciu.

W średniowieczu, w epoce etosu rycerskiego, największą chlubą dla przedstawicieli tego stanu było chwalebnie zginąć na polu bitwy. Było to nawiązanie do popularnego w tej epoce „ars moriendi”, czyli sztuki umierania. „Dobre umieranie” miało zapewnić odchodzącemu miejsce w niebie. Przykład godnej śmierci rycerskiej, a zarazem zgodnej z wyczytanymi „ars moriendi, możemy odnaleźć w „Pieśni o Rolandzie”. Tytułowy bohater, osłaniając odwrót króla, ponosi śmierć. Nie zostaje jednak brutalnie zaszlachtowany. Kładzie się na trawie, głową w stronę ojczyzny, odmawia modlitwy, rozmyśla o królu, a z nieba przychodzą aniołowie, żeby zabrać jego duszę. Śmierć przedstawiona w „Pieśni o Rolandzie” jest nagrodą za dobre życie.

Średniowiecze, jako epoka, bało się śmierci. Wynikało to z ciężkich warunków życia, biedy, chorób oraz toczonych wojen. Obraz ten przenikał do literatury, która prezentowała odmienne sposoby umierania, pozwalając człowiekowi godnie przygotować się na opuszczenie świata.