Jan Andrzej Morsztyn „Niestatek” - motyw kobiety w baroku na podstawie wiersza Morsztyna

Jan Andrzej Morsztyn w swym krótkim epigramacie miłosnym w zasadzie nie przedstawia nam portretu kobiety. Nie wspomina nam o oczach, cerze, czy włosach, co zwykli byli robić barokowi poeci, roztkliwiający się nad kobiecymi wdziękami. Morsztyn skupia się na niestałości.

Cały wiersz podporządkowuje owej tezie, czego wynikiem jest opis uczynków i zamierzeń, od zawsze pozostających w sferze marzeń człowieka. Wymienia więc próby złapania wiatru do worka, schwytania promieni słonecznych, połowu obłoków w sieci, czy skrycia Słońca w jaskini.

Wyszczególniając owe niemożliwości i wartościując je jako bardziej prawdopodobne, niż zmiana zachowania kobiety, podmiot liryczny zwraca uwagę na nieziszczalne pragnienie mężczyzn - posiadania kobiety niezmiennej. Życzenie to wydaje się jednak podmiotowi lirycznemu wykraczać poza wszelkie granice, nie tylko zdrowego rozsądku, ale najśmielszych marzeń i fantazji. Sądzi on, iż bardziej prawdopodobne jest wyjście bez szwanku z pojedynku z ogniem, czy zalanie łzami wulkanu, niż wyegzekwowanie od kobiety umiaru i stateczności.

Pogląd ten, rzecz jasna przesadzony, nie wydaje się ani mizoginistyczny, ani oburzający, zważywszy, iż wygłaszany był w epoce baroku, stawiającej na maksymalizm.

Jeśli dodamy do tego wieczną walkę z ziemskimi pokusami, które oczywiście wydają się silniejsze i trudniejsze do odparcia, kiedy uznawane są za owoc zakazany, stwierdzenie Morsztyna nie wydaje się już takie zaskakujące.

Możliwe, iż epigramat ten stanowi wyłącznie figiel i ma na celu rozdrażnić czytelniczki. Pewne jest natomiast, iż ten oparty na enumeracji, zabawny i zgrabnie napisany wiersz, pozostaje jednym z najsłynniejszych barokowych utworów dotyczących płci pięknej.