Historia Szarych Szeregów – „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego

Szare Szeregi to konspiracyjny kryptonim Związku Harcerstwa Polskiego, pod jakim organizacja funkcjonowała w czasie wojny. Oficjalnie powołano je 27 września 1939 roku w Warszawie, jako jedną z podziemnych organizacji, mających za zadanie walkę z niemiecką okupacją. Harcerze skupieni w Szarych Szeregach brali udział w licznych akcjach propagandowych i zbrojnych. Organizacja została rozwiązana 18 stycznia 1945 roku po upadku powstania warszawskiego.

Pierwszą akcją Szarych Szeregów było rozpowszechnianie ulotek o przymusowym wysiedlaniu Polaków do Generalnej Guberni. Ulotki były sygnowane skrótem SS, który miał oznaczać Szare Szeregi. Kryptonim ten najpierw funkcjonował w Poznaniu, potem przyjął się dla całej organizacji harcerzy w Polsce podziemnej. Początkowo organizacja obejmowała tylko młodzież, która ukończyła 17 lat, jednak z czasem utworzono odpowiednie grupy zrzeszające nawet dwunastolatków. Najmłodszą grupą wiekową była „Zawisza”, oddziały zrzeszające młodzież w wieku 12 - 14 lat, która pełniła funkcje pomocnicze i przygotowywała się do bardziej złożonych zadań.

Szare Szeregi pełniły ważną rolę w walce podziemnej. Przez zaledwie sześć lat działalności przeprowadzono kilka doniosłych akcji. Wysadzano tory kolejowe i pociągi wroga (Akcja Wieniec I i Wieniec II), odbijano więźniów wiezionych do obozów i na przesłuchania (Celestynów), dokonywano zamachów (Akcja Kutschera, Akcja Koppe) i prowadzono działania propagandowe. Jedną z ważniejszych akcji oddziałów harcerskich było zaatakowanie niemieckiego konwoju policyjnego i odbicie polskich więźniów. Akcja nosząca kryptonim „Pod Arsenałem” została szczegółowo przedstawiona w książce Aleksandra Kamińskiego. Wśród przewożonych więźniów znajdował się jeden z bohaterów powieści, Rudy. Niestety mimo sukcesu akcji, Rudego nie udało się uratować, zmarł trzy dni później w wyniku obrażeń, jakie odniósł w czasie brutalnego przesłuchania.

Autor „Kamieni na szaniec” przywołuje też wiele innych działań harcerzy, będących przejawem patriotyzmu i oporu wobec okupanta. Młodzież sabotuje eleganckie i drogie lokale, a także kina wyświetlające filmy niemieckiej propagandy, wrzucając do nich pojemniki z gazem, roznosi podziemną prasę, wybija szyby fotografom, którzy umieszczają na swoich wystawach zdjęcia niemieckich żołnierzy, zrywa niemieckie flagi i wywiesza polskie, organizuje manifestacje i prowadzi ewakuacje. Działania Szarych Szeregów prowadzone są na kilku frontach, obok akcji zbrojnych, zamachów, czy wysadzania pociągów, prowadzone są akcje propagandowe, wymierzone przeciwko Niemcom, a także Polakom z nimi współpracującym. Wreszcie ważnym elementem walki o polskość, są tajne komplety, gdzie młodzież uczy się polskiej kultury, czyta wielkich romantyków i przygotowuje się do przyszłego zadania, jakim będzie odbudowa kraju po wojnie. 
 
Działalność Szarych Szeregów cieszyła się dobrą sławą, nic więc dziwnego, że przybywało chętnych do wstąpienia do organizacji. Z tego względu utworzono trzy grupy wiekowe: „Zawiszę”, „Bojowe Szkoły” i „Grupy Szturmowe”, dopuszczając do służby już dwunastolatków. Ci, którzy ukończyli 18 lat, awansowali do Grup Szturmowych i podlegali dowództwu Armii Krajowej.

1 września 1943 roku z Gru Szturmowych utworzono Batalion „Zośka”, zorganizowany już według struktury wojskowej. Ważniejsze akcje tej grupy to: atak na pałac wilanowski, gdzie zakwaterowani byli niemieccy lotnicy i żandarmeria wojskowa; akcja „Jula”, polegająca na wysadzeniu mostu  i przepustu kolejowego, oraz operacja „Burza”, czyli uwolnienie piętnastu więźniów z Pawiaka.

Akcje Szarych Szeregów przebiegały z różnym skutkiem, nie zawsze kończyły się powiedzeniem, wielu harcerzy zginęło, innych aresztowano, czasem represje skupiały się na ludności cywilnej. Jednak dopóki młodzież podejmowała działania, wiadomo było, że Polska się nie poddała. Szare Szeregi rozwiązano ostatecznie 17 stycznia 1945 roku.