Portret kobiety w wierszu „Niestatek” („Oczy są ogień...”) Jana Andrzeja Morsztyna - charakterystyka

Już sam tytuł wiersza „Niestatek” przywodzi na myśl niestałość, dysharmonię, zmienność. Na tej właśnie koncepcji opiera się jego treść.

Mimo, iż w epigramacie opisany jest głównie wygląd kobiety, tytułowy „niestatek” odnosi się do niestałości mężczyzn, przejawiających się w postrzeganiu uroków płci pięknej. Optyka uzależniona jest tu od humoru mężczyzny, a dokładniej - od jego zgody z ukochaną.

W pierwszych trzech wersach podmiot liryczny, z rozmachem godnym zakochanego, opisuje przymioty swojej wybranki: oczy jak ogień - sugerujące pałające spojrzenie, włosy porównywane do złota - podpowiadają nam ich kolor, koralowe usta - mają przywodzić na myśl ich intensywną barwę. Te i inne porównania, są dość standardowe, jednak całkowicie uzasadnione, w przypadku zaślepionego miłością mężczyzny.

W drugiej części wiersza występuje apostrofa do „panny”, adresatki wiersza. Dowiadujemy się z niej, iż wszystkie komplementy, mają ważność dopóty, dopóki kobieta będzie pozostawała ze swoim wybrankiem w zgodzie. Jeśli sytuacja między nimi się popsuje, jej atuty, w oczach mężczyzny, natychmiast zmienią się w przywary. Włosy dotąd porównywane do cennego kruszcu stają się wówczas „pajęczyną”, usta zamiast koralu robią się podobne „czeluści”, purpurowe policzki natomiast zmieniają się w „trąd”.

Dostrzegamy więc, iż opis kobiecych cech, nie ma nic wspólnego z obiektywizmem. Jest uzależniony wyłącznie od sytuacji panującej między kocankami. Fakt ten sprawia, iż nie wierzymy podmiotowi lirycznemu, zarówno kiedy z zachwytem opowiada nam o urokach kobiety, jak i wtedy, kiedy ją oczernia. Oceny jego nie są bowiem obiektywne, zabarwione przez skrajne emocje, dlatego też nieweryfikowalne.

Tak więc panna, może być zarówno przeciętnie urodziwa, jak i niepospolicie piękna, możliwe jest także, iż nie grzeszy urodą. Nie wiemy tego, gdyż hiperbola występująca w opisie jej wyglądu, skutecznie uniemożliwia nam jakąkolwiek ocenę.