Mistycyzm europejski w XIV–XV wieku

Popularna w średniowieczu ideologia scholastyczna, polegająca na próbie pogodzenia prawd objawionych (dogmatycznych) z naukowym do nich podejściem, zaczęła około XIV wieku przeżywać kryzys. Kolejne wstrząsy społeczne i polityczne oraz niezrozumiałe dla wielu zawirowania wokół papiestwa, spowodowały stopniowe odejście od nauki scholastycznej na rzecz nurtu, który śmiało nazwać można kontemplacyjnym, czyli mistycyzmu.

Mistycyzm kładł największy nacisk na indywidualne relacje pomiędzy człowiekiem a rzeczywistością pozamaterialną, nadprzyrodzoną, często utożsamianą z boskością i czymś, czego nie można doświadczyć w sposób bezpośredni, zmysłowy. Podstawą jego miały być kontemplacja oraz rozmyślanie nad sprawami wiary w zaciszu, zamiast dotychczasowych wystawnych liturii i wspólnych modłów, które oczywiście w dalszym ciągu miały mieć miejsce, ale nieco mniejszym niż dotychczas zakresie.

Mistycyzm, w rozumieniu kultury zachodnioeuropejskiej, można rozpatrywać w dwóch kategoriach - religijnej bądź religijno-filozoficznej, w której oznacza bardzo zaawansowaną formę wiary i intensywnej religijności lub naukowej, czyli jako przedmiot badań filozofii i psychologii.

Początki średniowiecznej ideologii mistycznej utożsamia się często z XII-wieczną działalnością Bernarda z Clairvaux - filozofa i teologa, wielkiego propagatora ruchu krucjatowego, który to stawiał bezgraniczne „zatopienie się w Bogu” zdecydowanie wyżej niż dążenie do jego poznania za pomocą studiów.