Marinizm w baroku - rozwiń temat posługując się przykładami

Marinizm był jednym z głównych nurtów literackich epoki baroku. jego nazwa wzięła się od nazwiska włoskiego poety Giambattisto Mariny. Marino zapoczątkował ten styl w przekonaniu, że należy poszukiwać nowych form wyrażania sztuki poprzez twórczość literacką. Głównym założeniem marinizmu był element szoku i zaskoczenia, jaki należało wywołać u odbiorcy. Wiersze tego nurtu literackiego charakteryzują się więc bardzo różnorodnymi pomysłami (czyli tzw. konceptami) przedstawiania świata. Stosuje się wielorakie środki stylistyczne, takie jak inwersje, anafory, hiperbole, parafrazy, czy oksymorony. Im ciekawiej zrealizowany koncept, tym lepiej oddany zamysł nurtu marynistycznego.

W Polsce najwybitniejszym przedstawicielem marinizmu jest Jan Andrzej Morsztyn. Morsztyn był poetą działającym na dworze, stąd tematyka jego wierszy zbliża nas do tego otoczenia. Bardzo często też pisał erotyki. Prace poety odznaczają się niezwykłym kunsztem literackim i bardzo dobrymi konceptami, Morsztyn dbał o to, aby elementy marinistyczne były odpowiednio wyeksponowane.

Najbardziej znanym utworem Morsztyna jest prawdopodobnie sonet „Do trupa”. Głównym założeniem dzieła jest porównanie dwóch sytuacji egzystencjalnych. Podmiot liryczny, który się zakochał, odnosi swoje położenie do położenia człowieka zmarłego, czyli trupa. Wiersz zaczyna się słowami „Ty leżysz zabity i jam też zabity/ Ty strzałą serca, ja strzałą miłości…”, dalsza część jest utrzymana w podobnym tonie. Związek miłości ze śmiercią jest pewnego rodzaju prowokacją i celowym zamierzeniem poety, a kontrast między podmiotem lirycznym a adresatem utworu dodatkowo uwypukla określone cechy charakterystyczne obu sytuacji.

Innym bardzo ciekawym wierszem Morsztyna spełniającym w największym stopniu założenia marinizmu, jest utwór „Raki”. Koncept odgrywa główną rolę w tym krótkim dziele, które warto tu przytoczyć w całości dla zobrazowania kunsztu poetyckiego Morsztyna:

Cnota cię rządzi nie pragniesz pieniędzy;
Złota dosyć masz nie boisz się nędzy;
Czystości służysz nie swojej chciwości;
W skrytości mieszkasz nie przywabiasz gości;
Szyciem zarabiasz nie wygrawasz w karty;
Piciem się brzydzisz nie bawisz się żarty;
Matki się boisz, nie chybiasz kościoła;
Gładki to anioł nie zła dziewka zgoła;
Szumnie ważysz mnie nie srebro w kieszeni;
U mnie wprzód rozum niż miłość się zmieni.

Z pozoru prosty wiersz pełen pochwał dla adresata, którym jest kobieta, zupełnie zmienia swój charakter, jeśli przeczytamy go od końca do początku. Wtedy osoba opisywana przez podmiot liryczny zmienia się nie do poznania. Z cnotliwej, nieśmiałej osoby, stroniącej od nieprzyzwoitości i niezbyt godnych pochwały rozrywek, staje się kobietą wyuzdaną i zepsutą. Morsztyn w rewelacyjny sposób oddaje istotę zastosowania konceptu w wierszu. Początkowo być może niezrozumiały tytuł „Raki” staje się nagle zupełnie czytelny i zrozumiały.

Podobny motyw, nieco jednak mniej wymyślny, gdyż widoczny na pierwszy rzut oka został zastosowany w utworze „Niestatek”. Podmiot liryczny przedstawia nam sytuację, w której jego ukochana jest opisana z dwóch różnych punktów widzenia. Pierwszym jest sytuacja, w której jest szczęśliwa i zadowolona, a więc czaruje pięknem swoich oczu, ust, rumianych policzków. Gdy jednak między kochankami dochodzi do kłótni, te same elementy, które jeszcze przed chwilą budziły zachwyt, zmieniają się diametralnie i tracą całe swoje piękno, w zamian zyskując budzące strach cechy. Przewrotność wiersza świadczy o kunszcie, z jakim Morsztyn stara się opisywać otaczający go świat.